Τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής καταγράφηκαν όχι μόνο από αυτόπτες μάρτυρες, αλλά και από τα ίδια τα επίσημα διπλωματικά έγγραφα. Τα αρχεία του Αμερικανικού Προξενείου στη Σμύρνη και οι τηλεγραφικές αναφορές του προξένου George Horton αποτελούν σήμερα μια από τις πιο αξιόπιστες πηγές τεκμηρίωσης. Μέσα από τις επιστολές και τα τηλεγραφήματά του, αποκαλύπτονται η απελπισία των εγκλωβισμένων, η αδράνεια των «μεγάλων δυνάμεων» και η σκληρότητα της κεμαλικής πολιτικής.

Ο Αμερικανός πρόξενος George Horton

Ο George HHorton (1859–1942), διπλωμάτης και φιλέλληνας, βρισκόταν στη Σμύρνη την ώρα της καταστροφής.  Εμπειρος διπλωμάτης και συγγραφέας, είχε υπηρετήσει στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες, αποκτώντας βαθιά γνώση του διπλωματικού κόσμου.  Η θητεία του όμως στη Σμύρνη θα τον σημάδευε για πάντα. Σε αντίθεση με τον προϊστάμενό του, Ναύαρχο Bristol, ο οποίος έβλεπε τα γεγονότα μέσα από το πρίσμα των αμερικανικών εμπορικών συμφερόντων, ο Horton έδειξε σπάνια ανθρωπιά. Στα επίσημα τηλεγραφήματά του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ κατέγραφε με τρομακτική ακρίβεια τις μαρτυρίες των προσφύγων, τις σκηνές φρίκης στην προκυμαία με δεκάδες χιλιάδες παγιδευμένους,  η συστηματική πυρπόληση της αρμενικής και ελληνικής συνοικίας, τις σφαγές των Αρμενίων και των Ελλήνων, τις εντολές του κεμαλικού στρατού για τη σύλληψη ανδρών 18–45 ετών.και την αδιαφορία των ξένων πολεμικών πλοίων που παρακολουθούσαν αμέτοχα την τραγωδία.

Τηλεγραφήματα Σεπτεμβρίου 1922

14 Σεπτεμβρίου 1922: Ο Horton τηλεγραφεί στην Ουάσιγκτον ότι «η πόλη καίγεται συθέμελα» και ότι «η καταστροφή είναι ολοκληρωτική».
15–17 Σεπτεμβρίου: Αναφορές για χιλιάδες πρόσφυγες που προσπαθούν να επιβιβαστούν σε πλοία, υπό τα βλέμματα των συμμαχικών στόλων.
20 Σεπτεμβρίου: Αναφορά ότι οι κεμαλικές αρχές έχουν θέσει προθεσμία — όσοι Έλληνες άρρενες δεν φύγουν, θα συλληφθούν.

Το αποκαλυπτικό βιβλίο «The Blight of Asia»

Μετά το τέλος της θητείας του, ο Horton εξέδωσε το έργο The Blight of Asia (1926), όπου κατέθεσε την προσωπική του μαρτυρία, βασισμένη στα διπλωματικά έγγραφα. Παρά την αμφισβήτηση που δέχθηκε, το βιβλίο παραμένει βασική πηγή για την κατανόηση της στάσης της διεθνούς κοινότητας.

Γιατί έχουν σημασία τα προξενικά έγγραφα

• Αποτελούν πρωτογενείς πηγές: δεν πρόκειται για μεταγενέστερες αφηγήσεις αλλά για άμεσες αναφορές.

• Αποκαλύπτουν τον κυνισμό της διεθνούς διπλωματίας, καθώς οι αναφορές Horton συχνά αγνοήθηκαν.

• Επιβεβαιώνουν τις μαρτυρίες προσφύγων και άλλων ξένων παρατηρητών.

Τα αρχεία του Αμερικανικού Προξενείου στη Σμύρνη προσφέρουν μια αδιάσειστη εικόνα της καταστροφής του Σεπτεμβρίου 1922. Σήμερα, αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για ιστορικούς, ερευνητές αλλά και για τη συλλογική μνήμη των απογόνων των προσφύγων. Οι αναφορές αυτές έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τις επίσημες τουρκικές εκθέσεις και τις αναφορές του Ναυάρχου Bristol, οι οποίες προσπαθούσαν να υποβαθμίσουν το μέγεθος της καταστροφής και να αποδώσουν την ευθύνη στους ίδιους τους πρόσφυγες. Αυτή η αντίθεση αποκαλύπτει το διπλωματικό παιχνίδι που παιζόταν, με τις ΗΠΑ να διστάζουν να καταδικάσουν ανοιχτά τους Τούρκους για να μην θέσουν σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους. Η ακεραιότητα, όμως, του Horton επέτρεψε στην αλήθεια να βγει στην επιφάνεια, παρέχοντας μια αναντικατάστατη πρωτογενή πηγή για τους ιστορικούς. Η μελέτη τους φωτίζει τις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας και μας θυμίζει ότι η αλήθεια διασώζεται μέσα από τα έγγραφα και τη μνήμη.

Πηγές & Βιβλιογραφία

• Horton, George. The Blight of Asia. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1926.

• U.S. National Archives, Department of State, Records of the American Consulate in Smyrna, 1914–1922.

• Michael Llewellyn Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919–1922. London: Allen Lane, 1973.

• Ηλίας Βενέζης, Μικρασία Χαμένη Πατρίδα. Αθήνα: Εστία.

• Levantine Heritage