Ο Mark O. Prentiss αποτελεί μια αμφιλεγόμενη φιγούρα στην ιστορία της Καταστροφής της Σμύρνης το 1922, ενός από τα πιο τραγικά γεγονότα του 20ού αιώνα. Ως Αμερικανός μηχανολόγος μηχανικός και ειδικός εκπρόσωπος της Near East Relief (NER), μιας αμερικανικής ανθρωπιστικής οργάνωσης, ο Prentiss βρέθηκε στη Σμύρνη κατά την κρίσιμη περίοδο της τουρκικής κατάληψης και της Μεγάλης Πυρκαγιάς.
Οι αρχικές του μαρτυρίες, δημοσιευμένες σε έγκριτα αμερικανικά μέσα όπως οι New York Times και το The Atlantic Monthly, περιέγραφαν με ζωντανές λεπτομέρειες τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι τουρκικές δυνάμεις, αποδίδοντας σε αυτές την ευθύνη για τις σφαγές και την πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη. Ωστόσο, λίγους μήνες αργότερα, ο Prentiss άλλαξε δραματικά τη στάση του, ισχυριζόμενος ότι οι Αρμένιοι ήταν υπεύθυνοι για την πυρκαγιά, μια εκδοχή που ευθυγραμμίστηκε με τα συμφέροντα του Admiral Mark L. Bristol, του φιλότουρκου Αμερικανού Ύπατου Αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη.
Το Βιογραφικό του Mark O. Prentiss
Ο Mark O. Prentiss γεννήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στο 1880, σε μια εποχή ραγδαίων βιομηχανικών αλλαγών. Λίγα είναι γνωστά για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, καθώς οι βιογραφικές πηγές είναι περιορισμένες και εστιασμένες κυρίως στην περίοδο της εμπλοκής του στην Ανατολία. Ως μηχανολόγος μηχανικός, ο Prentiss είχε μια καριέρα που συνδύαζε τεχνική εμπειρία με επιχειρηματική δραστηριότητα. Εργάστηκε σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της μηχανικής και της βιομηχανίας, αποκτώντας φήμη ως πρακτικού και αποτελεσματικού επαγγελματία. Η εμπειρία του σε περιβάλλοντα κρίσεων και αναδιοργανώσεων τον έκανε ιδανικό για ρόλους σε ανθρωπιστικές αποστολές.
Το 1922, ο Prentiss στρατολογήθηκε από τη Near East Relief, μια οργάνωση που ιδρύθηκε το 1915 για να βοηθήσει τα θύματα της Αρμενικής Γενοκτονίας και άλλων συγκρούσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η NER, με επικεφαλής προσωπικότητες όπως ο James L. Barton, είχε σώσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές μέσω τροφίμων, ιατρικής βοήθειας και εκκενώσεων. Ο Prentiss στάλθηκε στη Σμύρνη με αποστολή να συλλέξει δεδομένα για το έργο της οργάνωσης, να μελετήσει τις ανάγκες των προσφύγων και να συντονίσει βοήθεια. Έφτασε στην πόλη λίγο πριν την κατάληψη από τις τουρκικές δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1922.
Πριν από αυτή την αποστολή, ο Prentiss δεν είχε εκτεταμένη εμπειρία σε διεθνείς κρίσεις, αλλά η τεχνική του κατάρτιση τον βοήθησε να προσεγγίσει τα γεγονότα με αναλυτικό τρόπο. Μετά τη Σμύρνη, συνέχισε να εργάζεται ως freelance συγγραφέας και σύμβουλος, δημοσιεύοντας άρθρα σε περιοδικά όπως το The Atlantic Monthly. Τα κείμενά του, όπως “The Turk Comes to Town” (1923) και “Actualities at Smyrna” (1924), αποτέλεσαν σημαντικές πηγές για την κατανόηση των γεγονότων. Πέθανε σε άγνωστη ημερομηνία, πιθανώς στη δεκαετία του 1930 ή 1940, αφήνοντας πίσω μια κληρονομιά αμφιλεγόμενη λόγω της αλλαγής στάσης του.
Η καριέρα του Prentiss αντανακλά την εποχή του: Ένας Αμερικανός επαγγελματίας που εμπλέκεται σε ανθρωπιστικές προσπάθειες, αλλά επηρεάζεται από πολιτικές πιέσεις. Η εμπλοκή του με τη NER τον έφερε σε επαφή με κορυφαίες φιγούρες, όπως ο Admiral Bristol, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή της αφήγησής του.
Ο Ρόλος του Prentiss στη Σμύρνη
Ο Prentiss έφτασε στη Σμύρνη στις αρχές Σεπτεμβρίου 1922, εν μέσω χάους. Η πόλη, με πληθυσμό πάνω από 400.000 κατοίκους, ήταν ένα κοσμοπολίτικο κέντρο με ισχυρή ελληνική και αρμενική παρουσία. Η ελληνική υποχώρηση άφησε πίσω χιλιάδες πρόσφυγες, και ο Prentiss ανέλαβε να συντονίσει την ανθρωπιστική βοήθεια. Ως εκπρόσωπος της NER, εργάστηκε με Αμερικανούς ναυτικούς και διπλωμάτες, συμπεριλαμβανομένου του προξένου George Horton, που ήταν επικριτικός προς τους Τούρκους.
Στις αρχικές του αναφορές, δημοσιευμένες στους New York Times στις 18 Σεπτεμβρίου 1922, ο Prentiss περιέγραψε την άφιξη των τουρκικών στρατευμάτων και τις επακόλουθες βιαιότητες. “Έφτασα καθώς οι ελληνικές δυνάμεις αποχωρούσαν”, έγραψε, “και είδα την πόλη να πέφτει σε χάος”. Αναφέρει λεηλασίες, σφαγές σε αρμενικές συνοικίες και την πυρκαγιά που ξέσπασε στις 13 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με αυτόν, η φωτιά ξεκίνησε από την αρμενική συνοικία και εξαπλώθηκε γρήγορα, καταστρέφοντας χριστιανικές περιοχές ενώ άφηνε ανέπαφη την τουρκική.
Ο Prentiss συνεργάστηκε με τον πυροσβέστη Paul Grescovich, Αυστριακό αρχηγό της πυροσβεστικής της Σμύρνης (1910-1922), για να διερευνήσει την αιτία. Αρχικά, βασισμένος σε μαρτυρίες, απέδωσε ευθύνη στους Τούρκους, περιγράφοντας στρατιώτες να ρίχνουν πετρέλαιο. Βοήθησε στην εκκένωση προσφύγων, συνεργαζόμενος με αμερικανικά πλοία όπως το USS Edsall.
Η παρουσία του Prentiss ήταν κρίσιμη για την NER, που τάιζε χιλιάδες πρόσφυγες. Τα άρθρα του στο Atlantic, όπως “The Turk Comes to Town”, αφηγούνται την καθημερινή ζωή υπό τουρκική κατοχή, με εικόνες από σφαγές και πυρκαγιές.
Οι Αρχικές Δημοσιεύσεις και Μαρτυρίες
Οι αρχικές δημοσιεύσεις του Prentiss ήταν σαφώς επικριτικές προς τους Τούρκους. Σε τηλεγράφημα του στους NYT στις 18 Σεπτεμβρίου 1922, περιέγραψε: “Η πόλη καίγεται, χιλιάδες νεκροί, πρόσφυγες στην προκυμαία”. Αναφέρει ότι είδε Τούρκους στρατιώτες να λεηλατούν και να σκοτώνουν, ενώ η φωτιά ξεκίνησε από πολλαπλά σημεία, υπονοώντας εσκεμμένη ενέργεια.
Στο άρθρο “The Turk Comes to Town” (Atlantic, 1923), αφηγείται την άφιξη των Τούρκων. “Οι ιππείς φώναζαν ‘Σταμπούλ και χτυπούσαν αδιακρίτως”. Περιγράφει σφαγές Αρμενίων και Ελλήνων.
Στο “Actualities at Smyrna” (Atlantic, 1924), επιστρέφοντας μετά την πυρκαγιά, μιλά για κατεστραμμένα χωριά και τουρκικές φρικαλεότητες. Αυτές οι μαρτυρίες ευθυγραμμίζονταν με άλλους Αμερικανούς όπως ο Horton, που στο “The Blight of Asia” κατηγορεί Τούρκους.
Η Αλλαγή Στάσης και η Πίεση από τον Ναύαρχο Bristol
Η δραματική αλλαγή ήρθε τον Ιανουάριο 1923. Σε δήλωση στο San Antonio Express (22 Ιανουαρίου 1923), ο Prentiss ισχυρίστηκε: “Οι Αρμένιοι, όχι οι Τούρκοι, έβαλαν φωτιά στην Ιζμίρ”. Βασίστηκε σε “νέα στοιχεία” από τον Grescovich, που ισχυρίστηκε ότι Αρμένιοι εμπρηστές πιάστηκαν.
Αυτή η αλλαγή αποδίδεται σε πίεση από τον Admiral Mark L. Bristol, Ύπατο Αρμοστή των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη (1919-1927). Ο Bristol ήταν φιλότουρκος, προωθώντας αμερικανικά εμπορικά συμφέροντα με την Τουρκία. Υποβάθμιζε τις τουρκικές φρικαλεότητες για να αποφύγει εμπάργκο και να ενισχύσει σχέσεις με τον Κεμάλ.
Σύμφωνα με ιστορικούς, ο Prentiss, επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, πιέστηκε από τον Bristol να αλλάξει την αναφορά του. Μια επιστολή του Prentiss στον Bristol (11 Ιανουαρίου 1923) περιλαμβάνεται σε αναφορές, όπου υιοθετεί την τουρκική εκδοχή. Ο Bristol χρησιμοποιούσε τέτοιες μαρτυρίες για να αντικρούσει κατηγορίες γενοκτονίας.
Η πίεση ήταν πολιτική: Ο Bristol έλεγχε την αμερικανική πολιτική στην περιοχή και επηρέαζε ΜΚΟ όπως η NER. Ο Prentiss, εξαρτώμενος από τη NER, πιθανώς υποχώρησε για επαγγελματικούς λόγους.
Η αλλαγή του Prentiss είχε μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ενίσχυσε την τουρκική προπαγάνδα, που χρησιμοποιεί ακόμα τις δηλώσεις του για να αρνηθεί ευθύνες. Ιστορικοί όπως ο Heath Lowry επικρίνουν αυτή την εκδοχή, βλέποντας πιέσεις.
Η κληρονομιά του Prentiss είναι διχασμένη: Ήρωας για την ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά προδότης για την αλλαγή. Βιβλία όπως “The Catastrophe of Smyrna from American Sources” αναλύουν την περίπτωσή του.
