Ο Νίκος ο Ντόλος, ο μικρότερος γόνος της οικογένειας του μπαρμπα-Παναή και της κυρα-Καλής, την έφερε δεκαεφτάχρονη νυφούλα στην οδό Περικλέους του συνοικισμού των Πεντακοσίων κι εκείνη ταυτίστηκε με τα προσφυγοπαίδια της γειτονιάς των «μεγάρων» με τις κεραμιδένιες σκεπές, που έχτισε ο Βενιζέλος το 1926, φυτεύοντας ο ίδιος και το πρώτο πεύκο του παρακείμενου άλσους.
του Χρήστου Τσελεμπή
Σε αυτή την παραμελημένη ανατολική συνοικία το κορίτσι από το Καρά Ορμάν, το σημερινό Περιγιάλι, ζυμώθηκε με την κουλτούρα και τα ήθη των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρασία, άκουσε προσεχτικά τις αφηγήσεις τους από τις πατρίδες τις αλησμόνητες, ένιωσε από κοντά τον πόνο και τη νοσταλγία τους, κατανόησε τη γλυκιά θλίψη που έσταζε απ’ τα μάτια ανθρώπων ξεριζωμένων και χαρο-καμένων κι έγινε τελικά πιο… Πεντακοσιανή απ’ τους Πεντακοσιανούς.
Έγραφε από μικρή κυρίως ποιήματα που τα κρατούσε καταχωνιασμένα σε συρ-τάρια, μακριά από ξένα βλέμματα. Διάβαζε πάντα στις ελεύθερες ώρες κι αυτό την οδηγούσε συνεχώς σε μια εσωτερική καλλιέργεια σημαντική και θαυμαστή παρά το ότι δεν είχε σπουδάσει.
Αργότερα στράφηκε στην πεζογραφία θέλοντας να καταγράψει τις μαρτυρίες και τις ιστορίες των ανθρώπων της γειτονιάς, που τόσο τη συγκινούσαν. Διαμορφώθηκε σιγά – σιγά το πρώτο της έργο που το παίδευσε χρόνια ώσπου να του δώσει την τελική του μορφή. Το έδειξε με αρκετή συστολή στους σπουδασμένους νέους των Πεντακοσίων κι εκείνοι την ενθάρρυναν να συνεχίσει.
Έτσι εκδόθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη το πρώτο της μυθιστόρημα Η Καλή της Χώρας, που αναφερόταν στην κυρά-Καλή από τη Χώρα της Ανατολικής Θράκης, στην οικογένειά της και στα βάσανά της τα ενταγμένα στη δυστυχία και τις περιπέτειες της πρώτης προσφυγικής γενιάς, όχι μόνο της πόλης μας και της συγκεκριμένης γειτονιάς αλλά και της πατρίδας. Η έκδοση έγινε το 2006.
Προτού, ωστόσο, να εκδοθεί το πρώτο της βιβλίο, η Βασιλική Ντόλου είχε ήδη αρχίσει να γράφει το δεύτερο ιστορικό της μυθιστόρημα, τις Ψυχές στη Σκιά, που φέτος, τέσσερα χρόνια μετά το πρώτο, εκδόθηκε και πάλι από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Καβάλας και έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα που σκιαγράφησε η συγγραφέας από την πρώτη κιόλας εμφάνισή της στα γράμματα.
Στο δεύτερο αυτό βιβλίο της η Βασιλική Ντόλου αναφέρεται στη δεύτερη προσφυγική γενιά των Πεντακοσίων και της Αγίας Βαρβάρας, που μέσα από τη διαδρομή μιας οικογένειας θ’ αγκαλιάσει την ιστορία της Καβάλας, της Ελλάδας και του κό-σμου στη δύσκολη περίοδο του Δευτέρου Μεγάλου Πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης.
Έτσι το μυθιστόρημα – όπως και το πρώτο – καταλήγει να είναι μια ιστορική μαρτυρία, καθώς η μυθοπλασία αφορμάται από μνήμες και καταστάσεις πραγματικές, συνταιριάζοντας έτσι το μύθο με το λόγο, τη φαντασία με την πραγματικότητα, τόσο που ο αναγνώστης να αισθάνεται ότι προχωρεί μαζί με τους κεντρικούς ήρωες, όχι στο πλαίσιο ενός ιστορικού μυθιστορήματος, αλλά στο δρόμο μιας αλήθειας που βιώ-νει άμεσα σε κάθε σελίδα του βιβλίου.
Είναι το έργο της, θα έλεγα, ένας ύμνος στον άνθρωπο που αγωνίζεται, πασχίζοντας να κερδίσει όχι μόνο την προσωπική ή οικογενειακή αλλά και την πανανθρώπινη ευτυχία και ευημερία, κόντρα σε όποια μοίρα στέκεται εμπόδιο σε τούτη την ανάγκη. Και είναι συνάμα ένα μνημόσυνο σε όλες εκείνες τις ψυχές των Πεντακοσια-νών που βγαίνουν μέσα απ’ τη σκιά, γλυκαίνοντας τη θύμηση του νου και της καρδιάς το σκίρτημα.
Ένα έργο που μοιάζει με ναΐφ ζωγραφική, μακριά από νεφελώδεις οπτικές και ποιητικές πρακτικές που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη πεζογραφία. Απλή, απέριττη διήγηση που σε κερδίζει με τις τεχνικές που η συγγραφέας δε διδάχτηκε σε ακαδημαϊκές σχολές, αλλά πέρασαν μέσα της, σχεδόν ασυναίσθητα, μέσα από τα διαβάσματά της τα παιδιάστικα και μέσα από τις θαυμάσιες αφηγήσεις των απλών λαϊκών ανθρώπων που ξέρουν από Όμηρο και Αίσωπο, γιατί τους έχουνε, θαρρείς, μές στην καρδιά και μες στα χρωμοσώματα.
Απ’ ό,τι είμαι σε θέση να γνωρίζω, ήδη διαμορφώνεται ένα ακόμη έργο που θα κλείσει μια τριλογία και που αναφέρεται στους ντόπιους πληθυσμούς της Καβάλας και του Καρά Ορμάν.
Καλή συνέχεια, Βάσω!
[Από την εφημερίδα «Μνήμη», φ. 5 (Ιανουαρίου 2011)
του Συλλόγου Μικρασιατών Ν. Καβάλας]
