Για  την  ελληνική  Μικρά  Ασία  έχουν  γραφτεί  πολλά  και  έχουν  λεχθεί  ακόμη  περισσότερα, όσα  όμως  κι’ αν  έχουν  ειπωθεί  και  αν  έχουν  διατυπωθεί  είναι  λίγα  για  να  καλύψουν  το  τεράστιο  αυτό  θέμα, τις  πληγές  που  προκάλεσε  στο  σώμα  του ελληνισμού η  Μικρασιατική  Καταστροφή  και  η  οριστική  και  βίαια  αποχώρηση-εκδίωξη   του  ελληνικού  πληθυσμού  από  την  περιοχή  αυτή,  γεγονός  που  ανάγκασε  εμάς  τους  Έλληνες  να  περιοριστούμε  στη  μία πλευρά  του  Αιγαίου  και  στα  νησιά  μας, -πλην  Ίμβρου  και  Τενέδου-  μετά  από  τριάντα  αιώνες   συνεχούς  παρουσίας, ζωής  και  δράσης·  και  από  την  άλλη  πλευρά  τους  Τούρκους, συνεχώς  προκλητικούς, απειλητικούς  και  απαιτητικούς  να  αμφισβητούν  την  εθνική  κυριαρχία  μας, να  παραβιάζουν  τον  εναέριο  χώρο  μας  και  να  μας  δημιουργούν  προβλήματα  με  τις  παραβάσεις  και  τις  παραβιάσεις  του.

      Ο  οδυνηρός  μετασχηματισμός (1908-1923),  όπως  πολύ  εύστοχα  τον  επιγράφει ο αγαπητός και καλός φίλος ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, επιβεβαιώνεται  και  από  ένα  ακόμη  αξιοπρόσεκτο  γεγονός, τη  δημογραφική  έκρηξη, δηλ. την  τεράστια πληθυσμιακή  αύξηση  που  παρουσιάζει  η  γειτονική  χώρα  σε  αντίθεση με  τη  δημογραφική  πενία  που  μαστίζει  τη  χώρα  μας  με  απρόβλεπτες, μάλλον  πιο  σωστά προβλέψιμες,  συνέπειες  για  το  μέλλον  της  Ελλάδας. 

Είναι γνωστά  εξ’ άλλου  τα  πληθυσμιακά  μεγέθη  της  περιόδου  εκείνης, όπως  και  τα  σημερινά  που  πρέπει  να  μας  ανησυχούν.  Την  περίοδο  εκείνη  ο  ελληνικός  πληθυσμός  στη  Μικρά  Ασία  υπολογίζετο  σε  2.500.000  περίπου, ενώ  ο  τουρκικός πληθυσμός  μαζί  με  τις  διάφορες  εθνότητες, Κούρδους, Λαζούς κ.ά. μουσουλμάνους κατά  πλειοψηφία  ανερχόταν  σε  8.000.000  περίπου, ενώ  σήμερα  οι  Τούρκοι  πλησιάζουν  τα  80.000.000  με  αυξητική  τάση  και  εμείς  είμαστε  11.000.000  με  τάση  συνεχούς  μείωσης  λόγω  της  υπογεννητικότητας  και  της  οικονομικής  κρίσης  που  οδηγεί  τους  νέους  μας  στη  μετανάστευση.

Η δομή του βιβλίου

  Αυτά  γενικά  σαν  μια  εισαγωγή  πριν  αναφερθώ  στο  άκρως  ενδιαφέρον  βιβλίο  των  333  σελίδων. Το  βιβλίο  όπως  είναι  γραμμένο  μας  διευκολύνει  να  το  διαβάσουμε  γιατί  είναι  διαρθρωμένο  σε  πέντε  μέρη-ενότητες  που  είναι  ανεξάρτητα  αλλά  δένονται  μεταξύ  τους  με  μία  συνάφεια, ιστορική  χρονική  αλληλουχία  και  θεματολογία.  Βέβαια  το  περιεχόμενο του  βιβλίου  αποτελείται  κατά  κύριο  λόγο  από  άρθρα  τα  οποία  έχουν  δημοσιευθεί  σε  έγκριτες  εφημερίδες  και  περιοδικά  όπως,  Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Κυριακάτικη  Ελευθεροτυπία, Μικρασιατικά  Χρονικά, περιοδικό  Έρεισμα  των  Χανίων, περιοδικό  Μαρξιστική Σκέψη, Επίκαιρα, στην  εφημερίδα  Εύξεινος  Πόντος  κ.ά.

    Ας  έρθουμε  τώρα στη  δομή  και  θεματολογία του  βιβλίου, όπως την  παρουσιάζει  ο  συγγραφέας. 

Στο  1^ο  Μέρος   παρουσιάζεται  το  ιστορικό  και  κοινωνικό  πλαίσιο  εντός  του  οποίου  έγινε  ο  μετασχηματισμός  και  κορυφώθηκε  με  τη  Μικρασιατική  Καταστροφή.  Αναζητούνται  οι  κοινωνικές  αιτίες  και  αντιθέσεις  εντός  της  οθωμανικής  κοινωνίας, οι  οποίες  επιλύθηκαν  με  ένα  ιδιαιτέρως  αιματηρό  τρόπο, καθώς  και  οι  αντιθέσεις  εντός  του  ελληνικού  κόσμου, οι  οποίες  οδήγησαν  στη  διαμόρφωση  ανορθολογικών  πολιτικών  και  εντέλει  στην  υπονόμευση  των  δικαιωμάτων  των  μη  μουσουλμανικών  λαών  της  Ανατολής. 

Γίνεται  αναφορά  στην  εμφάνιση  του  τουρκικού  εθνικισμού, τις  εθνικές  εκκαθαρίσεις  των  μη  μουσουλμανικών  πληθυσμών  και  πως  περάσαμε  από  την  Οθωμανική  αυτοκρατορία  στο  έθνος-κράτος.

Στο  2^ο  Μέρος  παρουσιάζονται  τα  ιστορικά  γεγονότα  που  ξεκινούν  με  τον  Α΄ Παγκόσμιο  Πόλεμο, την  εκστρατεία  της  Καλλίπολης  και  την  ελλαδική  στάση.  Παρουσιάζονται  επίσης  κάποιες  χαρακτηριστικές  περιπτώσεις  από  τις  γενοκτονίες  τις  οποίες  άρχισε  να  πραγματοποιεί  συστηματικά  ο  τουρκικός  εθνικισμός, καθώς  και  η  Μικρασιατική  Εκστρατεία  με  την  κατάληψη  της  Σμύρνης  το  Μάιο  του  1919  και τη  Μικρασιατική  καταστροφή.  Στη  συνέχεια  αναφέρεται  στην  καταστροφή  της  Φώκαιας  13  Ιουνίου  1914, τη  σωτηρία  των  Ελλήνων  της  Ιωνίας, την  έξοδο  των  Ελλήνων  από  την  ανοχύρωτη  χερσόνησο  της  Ερυθραίας  και  από  την  Ανατολική  Θράκη  τον  Οκτώβριο  του  1922  σε  περιγραφή  του  Έρνεστ  Χέμινγουεϊ  που  συγκλονίζεται  από  την  εικόνα  των  αποχωρούντων  Ελλήνων  στρατιωτών.

Το  3^ο  Μέρος  αναφέρεται  στις  ευθύνες  όλων  των  πολιτικών  δυνάμεων  εκείνης  της  εποχής, που  ενεπλάκησαν  στη  διαχείριση  της  μικρασιατικής  πρόκλησης  από  θέση  είτε  εξουσίας  είτε  αντιπολίτευσης.  Μεταξύ  άλλων  αναφέρεται  στις  ευθύνες  του  Ιωάννη  Μεταξά  που  τον  χαρακτηρίζει  συνένοχο  στην  τελική  καταστροφή  του  Αυγούστου  1922,  κάτι  που  οδήγησε  το  Γεώργιο  Βλάχο  να  κρίνει  τη  στάση  του  ως  αντεθνική.  Επίσης  γράφει  για  τις  καθοριστικές  εκλογές  του  1920, την  ήττα  του  Βενιζέλου  με  τα  λάθη  του, μας  μιλά  επίσης  για  την  επανάσταση  του  στρατού  και  του  στόλου  το  Σεπτέμβριο  του  1922  εναντίον  της  Κυβέρνησης  Γούναρη  με  επικεφαλής  τον  συνταγματάρχη  Νικόλαο  Πλαστήρα, και  στη  συνέχεια  την  υπογραφή  της  συνθήκης  της  Λωζάνης  το  1923  για  την  ανταλλαγή  των  πληθυσμών  και  περιουσιών.  Στο  κεφάλαιο  αυτό  γίνεται  αναφορά  στη  πολιτική  του  ΣΕΚΕ-ΚΚΕ  στο  Μικρασιατικό  ζήτημα  και  τη  σοβιετική  στάση  και  κλείνει  με  την  Δίκη  των Έξι  και  όσα  ακολούθησαν  στη  συνέχεια  για  να  τα  χαρακτηρίσει  σαν  μία  ελάχιστη  πράξη  κάθαρσης  απέναντι  στη  μεγάλη  ιστορική  Ύβρι  που  είχαν  διαπράξει  οι  καταδικασθέντες.

Το  4^ο  Μέρος  ασχολείται  με  το  Προσφυγικό  Ζήτημα, όσον  αφορά  τη  διεθνή  νομική  του  υπόσταση  με  τη  Συνθήκη  της  Λωζάνης, αλλά  και  τις  επιμέρους  επιρροές  στη  διαμόρφωση της  μεταπολεμικής  κοινωνικής  πραγματικότητας.  Για  την  παρουσία  των  προσφύγων  στις  διάφορες  περιοχές  της  Ελλάδας, Μακρόνησο, Κέρκυρα, Πιερία, Κιλκίς, Λέσβο, Κύπρο  με  τις  ιδιαίτερες  συνθήκες  που  επικρατούσαν  σε  κάθε  περιοχή, την  αντιμετώπιση  που  είχαν, αλλά και  τη  μεγάλη  συμβολή  τους  στη  δημιουργία  μιας  νέας  κοινωνίας.  Πόσο  πολύ  συνέβαλαν  οι  πρόσφυγες  με  το  δυναμισμό  και  τις  γνώσεις  τους  στην  ανάπτυξη  του  αγροτικού  τομέα,  της  βιοτεχνίας  και  βιομηχανίας  στον  τόπο  μας.  Ιδιαίτερη  αναφορά  κάνει  για  τις προσφυγικές  γειτονιές  της  Αθήνας  κατά  την  κατοχή.

Εστιάζει  την  προσοχή  του  στην  ανταλλάξιμη  περιουσία  και  στη  διαχείριση  της, τον  προβληματίζει  το  μέλλον  της  Ανταλλάξιμης  περιουσίας  και  επισημαίνει  το  κίνδυνο  να  εξαφανιστούν  οριστικά  τα  περιουσιακά  στοιχεία  του προσφυγικού  ελληνισμού, τα  οποία  συναρτά  με  την  εξέλιξη  της  ελληνικής  οικονομίας  και  των  απαιτήσεων  των  δανειστών  μας.

Κλείνει  το  4^ο  Μέρος  με  μια  πολύ  ενδιαφέρουσα  αναφορά  των  ελληνικών  μνημείων  Αρχαίων, Βυζαντινών, Νεότερων  χρόνων  που  δημιούργησαν  οι  Έλληνες  στην  Τουρκία  και  τη  συνεχή  και  συστηματική  προσπάθεια  που  καταβάλουν  οι  Τούρκοι  για  την  παραποίηση της  αλήθειας  και  τον  πολιτιστικό  εκτουρκισμό  που  επιδιώκουν  και  μεθοδευμένα  καλλιεργούν  την πίστη,  ότι  τα  ελληνικά  μνημεία  της  Μικράς  Ασίας  ανήκουν  και  συγκροτούν  τον  αρχαίο  Τούρκικο  πολιτισμό. Σήμερα  ο  επισκέπτης  στην  Τουρκία  εύκολα  παρατηρεί  ότι,  πουθενά  δεν  αναφέρεται  η  λέξη  Έλληνας, Γιουνάν  δηλ. Ίωνας  ή  Γκρίκ.

Τέλος, στο  5^ο  Μέρος  παρουσιάζονται  οι  σύγχρονες  ιδεολογικές  συγκρούσεις  για  την  ιστορική  μνήμη, οι  προσπάθειες  αναθεώρησης  της  ιστορίας  όπως  αποτυπώθηκαν  τόσο  με  την  ακύρωση  της  Δίκης  των  Έξι, όσο  και  με  το  φαινόμενο  της άρνησης  της  Γενοκτονίας. 

Επίσης  γίνεται  εκτενής  αναφορά  για  τις  ιδεολογικές  συγκρούσεις  για  την  ιστορική  μνήμη, για  τη  θέση  των  προσφύγων  στη  Μεταπολίτευση, συχνές  αναφορές  για  τις  χρήσεις  και  καταχρήσεις  της  Γενοκτονίας, εύστοχη  κριτική  για  την  αναθεώρηση  της  ιστορίας  σχετικά  με  την  απόφαση  του  Αρείου  Πάγου  για  απαλλαγή  των  Έξι  και  την  κριτική  που  ασκήθηκε  από  το  Σαλκιτζόγλου  γι’ αυτήν  και  κλείνει  το  5^ο  Μέρος με  αναφορές  για  το  βιβλίο  ιστορίας  της  ΣΤ΄ Δημοτικού  και  με  το  κύριο  ερώτημα «ποιος  φοβάται  την  προσφυγική  μνήμη;»  για  να  γράψει  χαρακτηριστικά «Η  εξάλειψη  της  προσφυγικής  μνήμης  υπήρξε  κοινός  τόπος  όλων  των  πολιτικών  και  στρατιωτικών  δυνάμεων  που  διαχειρίστηκαν  την  μοίρα  αυτού  του  τόπου», κρίνει  τον  Ελευθέριο  Βενιζέλο  για  την  κυνική  διπλωματία  ομαλοποίησης  των  ελληνοτουρκικών  σχέσεων  μετά   το  1930, τον  Ιωάννη  Μεταξά  που  υπήρξε  ένας  ειλικρινής  θαυμαστής  του  Μουσταφά  Κεμάλ, τους  νικητές  του  εμφυλίου  πολέμου, όπως  και  τη  χούντα  των  Απριλιανών, δεν  παραλείπει  δε  να  αναφερθεί  και  στη  θέση  του ΚΚΕ  να  ανακηρύξει  τον  Μουσταφά  Κεμάλ  σε  δημοκράτη, μεταρρυθμιστή  και προοδευτικό.     

        Αγαπητές  φίλες, αγαπητοί  φίλοι

      Ο   Βλάσης  Αγτζίδης  κατάφερε  να  συμπυκνώσει  την  ταραχώδη  περίοδο δέκα  πέντε  ετών (1908-1923)  σ’ ένα  βιβλίο  330  σελίδων  με  άριστο  τρόπο, χρησιμοποίησε  την  μαθηματική  σκέψη  για  ανάλυση  και  σύνθεση  των  γεγονότων  αφού  είναι  μαθηματικός  και  ως  ιστορικός  επεσήμανε  τα  σημαντικότερα  γεγονότα  αυτής  της  περιόδου, τα  προβλήματα  και  τους  προβληματισμούς  που  προέρχονται  από  αυτά, χωρίς  να  μείνει  όμως  μόνο  στην  επισήμανση  και  αναφορά  τους  σαν  ένας  απλός  παρατηρητής  και  θεατής  των  γεγονότων,  αλλά   τολμηρός  και  ρηξικέλευθος  όπως πάντα, έδωσε  τις  δικές  του  θέσεις, διατύπωσε  τις  δικές  του  απόψεις  τις  οποίες  παραδίδει  στον  αναγνώστη  για  ενημέρωση  και  δίκαια  κρίση.

      Βλάση  σ’  ευχαριστούμε  για  μία  ακόμη  φορά  για  αυτό  που  μας  παραδίδεις  και  εύχομαι  να  συνεχίσεις  το  δημιουργικό  σου  έργο.

      Κλείνοντας  θέλω  να  εκφράσω  ευχαριστίες  στις  εκδόσεις  Κυριάκος  Παπαδόπουλος  ΑΕ  που  επιμελήθηκαν  την  παρούσα  έκδοση  και  σ’ αυτούς  τους  δύσκολους  καιρούς  συνεχίζουν  το  εκδοτικό  τους έργο, όπως  και  όλους  εσάς  που  είχατε  την  υπομονή  να  μας  ακούσετε. 

                                                                                 Χρήστος  Γαλανίδης

Πρόεδρος Επιτροπής Ποντιακών Μελετών

                                                                         Επίτιμος Πρόεδρος Ο.Σ.Ε.Π.Ε.