Ο Ηλίας Βενέζης γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1904. Η οικογένειά του είχε πλούσια εμπορική δραστηριότητα. Ο πατέρας του, Μιχαήλ Μέλλος, καταγόταν από την Κεφαλονιά και η μητέρα του από τη Λέσβο. Βενέζης λεγόταν ο παππούς του Δημήτριος από την πλευρά του πατέρα του.Ο Βενέζης έλαβε καλή μόρφωση και είχε ιδιαίτερη αγάπη για τη λογοτεχνία. Το 1922, με την Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Αϊβαλί και να έρθει στην Ελλάδα. Ο Βενέζης, δεν πρόλαβε να φύγει και μαζί με άλλους Έλληνες της Μικράς Ασίας, οδηγήθηκε σε στρατόπεδο εργασίας στην Τουρκία για 14 μήνες.

Το 1923 απελευθερώθηκε και επέστρεψε στη Μυτιλήνη. Εκεί υπήρχε αξιόλογη λογοτεχνική κίνηση με πρωτεργάτη τον Στράτη Μυριβήλη. Αυτός μάλιστα τον παρακίνησε να καταγράψει την αιχμαλωσία του και έλεγε χαρακτηριστικά ότι “του έμαθε πώς να κρατάει το μολύβι στο χέρι”.

Γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του …

«…Ήταν η μέρα που γύριζα στη Μυτιλήνη από τα κάτεργα της Ανατολής. Η αποβάθρα ήταν γεμάτη κόσμο. Όλοι ήθελαν να μου σφίξουν το χέρι, να μου μιλήσουν, να με ρωτήσουν για τους δικούς τους, που είχαν μείνει στην απέναντι αιολική γη. Τότε πλησίασε ένας άγνωστος άνθρωπος, ο Μυριβήλης! Μου έσφιξε το χέρι και με ρώτησε:

– Τι σκοπεύεις να κάνεις τώρα;

– Να ξεχάσω! είπα απλά.

– Πρέπει να τα γράψεις όλα.

– Όλα; ρώτησα με αγωνία.

– Όλα».

 

Το Νούμερο 31328

Το μυθιστόρημα Το Νούμερο 31328 αποτελεί την προσωπική μαρτυρία του Βενέζη για την εμπειρία του στα στρατόπεδα εργασίας της Τουρκίας. Το μυθιστόρημα πρωτοδημοσιεύτηκε το 1924 σε συνέχειες στην εφημερίδα Καμπάνα της Μυτιλήνης. Το πλήρες έργο εκδόθηκε το 1931.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία του αφηγητή, ενός νεαρού Έλληνα πρόσφυγα που αιχμαλωτίζεται από τους Τούρκους και οδηγείται σε στρατόπεδο εργασίας. Ο αφηγητής περιγράφει με ρεαλιστικό και συγκινητικό τρόπο τις συνθήκες διαβίωσης στα στρατόπεδα, τις άθλιες συνθήκες εργασίας, την τυραννική συμπεριφορά των Τούρκων και τις ψυχολογικές δοκιμασίες που περνούν οι πρόσφυγες.

Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο στο πρώτο πρόσωπο και με έντονο συναισθηματικό φορτίο. Ο αφηγητής περιγράφει με απλότητα και σαφήνεια τις εμπειρίες του, αλλά και τα συναισθήματά του, όπως τον πόνο, την απελπισία, αλλά και την ελπίδα για επιβίωση.

Το Νούμερο 31328 αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το έργο αποτελεί μια μαρτυρία για την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής και την αβάσταχτη δοκιμασία που υπέστησαν οι πρόσφυγες. Το έργο έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο και το θέατρο.

 

Απόσπασμα από το μυθιστόρημα “Το Νούμερο 31328” του Ηλία Βενέζη

Το στρατόπεδο ήταν μια μεγάλη πεδιάδα, περιτριγυρισμένη από ψηλά τείχη. Στο κέντρο της πεδιάδας υπήρχε μια μεγάλη πλατεία, όπου οι Τούρκοι τοποτηρητές είχαν την έδρα τους. Γύρω από την πλατεία υπήρχαν τα παραπήγματα των αιχμαλώτων.

Το παραπήγμα μας ήταν ένα μικρό, σκοτεινό δωμάτιο, χωρίς παράθυρα. Μπορούσαμε να δούμε μόνο τον ουρανό από μια μικρή τρύπα στην οροφή. Τα κρεβάτια ήταν φτιαγμένα από παλιά ξύλα και τα σεντόνια ήταν βρώμικα και τρύπια.

Την πρώτη νύχτα στο στρατόπεδο δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Ήμουν πολύ φοβισμένος. Έσκυψα στο παράθυρο και κοίταξα έξω. Η πεδιάδα ήταν σκοτεινή και έρημη. Μπορούσα να ακούσω μόνο τους ήχους των νυχτερίδων και τον άνεμο που φυσούσε.

Ξαφνικά, άκουσα έναν θόρυβο έξω από το παραπήγμα μας. Γύρισα και είδα ένα σωρό από ανθρώπους να τρέχουν προς το μέρος μας. Ήταν πρόσφυγες που είχαν μόλις φτάσει στο στρατόπεδο.

Οι πρόσφυγες ήταν κουρασμένοι και πεινασμένοι. Έψαχναν για ένα μέρος να κοιμηθούν και να φάνε. Οι Τούρκοι τους έδιωξαν από το παραπήγμα μας.

Εγώ και η οικογένειά μου αναγκαστήκαμε να κοιμηθούμε έξω, στη μέση της πεδιάδας. Ήταν μια πολύ δύσκολη νύχτα. Ο άνεμος ήταν πολύ δυνατός και το κρύο ήταν τσουχτερό.

Την επόμενη μέρα, οι Τούρκοι μας ξύπνησαν νωρίς το πρωί. Μας έβαλαν σε μια γραμμή και μας οδήγησαν σε ένα εργοστάσιο. Πρέπει να δουλέψουμε, μας είπαν.

Το εργοστάσιο ήταν ένα μεγάλο κτίριο, σκοτεινό και βρώμικο. Οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες. Μας έδιναν ελάχιστο φαγητό και μας ανάγκαζαν να δουλεύουμε για πολλές ώρες χωρίς ξεκούραση.

Ήμασταν σαν σκλάβοι. Οι Τούρκοι μας κακομεταχειρίζονταν και μας έβριζαν. Έπρεπε να είμαστε πολύ προσεκτικοί, γιατί αν κάναμε κάποιο λάθος, θα μας τιμωρούσαν.

Έτσι ξεκίνησε η ζωή μας στο στρατόπεδο. Ζούσαμε μέσα στον φόβο και την απελπισία. Μας είχαν στερήσει την ελευθερία μας και μας είχαν μετατρέψει σε σκλάβους.