Παρόλο που το Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα αποτελεί μια από τις πιο τραγικές εμπειρίες στην ιστορία της Ρωμιοσύνης δυστυχώς έχει τύχει σχετικά μικρής προσοχής από την ιστορική ακαδημαϊκή έρευνα, συγγραφείς και ακόμα από τους δημιουργούς ταινιών και καλλιτέχνες. Αν και σε όλα τα μήκη και πλάτη που έζησε ο υπόδουλος Ελληνισμός, στους μακρούς αιώνες τυραννίας, η ύπαρξη Κρυπτοχριστιανών είναι γνωστή, το αληθινό αυτό φαινόμενο παρουσιάζεται πολλές φορές με την ανάμιξη της αλήθειας με τον μύθο.
Νικόλαος Ουζούνογλου, Καθ.ΕΜΠ και Πρόεδρος του Νέου Κύκλου Κωνσταντινουπολιτών
Η περιοχή του Πόντου υπήρξε ο γεωγραφικός χώρος που κατεξοχήν ο Κρυπτοχριστανισμός παρουσιάζεται με μεγάλη συχνότητα διαχρονικά μετά από τον 16ο αιώνα. Συναντάμε το φαινόμενο και σε άλλες περιοχές που η Ορθοδοξία υφίστατο σκληρούς διωγμούς όπως π.χ. στην Κύπρο με τους Ελληνοβάμβακους που είναι ελάχιστα γνωστή υπόθεση, στην Καππαδοκία σε μικρότερο βαθμό αλλά ακόμα και από προσωπικές εμπειρίες πολλών στην Κωνσταντινούπολη που είχαν γνωριμίες με Κρυπροχριστιανούς.
Ο Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών σε συνεργασία με την Πανελλήνια Ένωση Ποντίων Εκπαιδευτικών οργάνωσε στις 15/12/2011 Ημερίδα με θέμα: «Κρυπτοχριστιανικό θέμα και ανθρώπινα δικαιώματα» στην οποία παρουσιάστηκαν δύο σημαντικές εισηγήσεις :
α) του Χρήστου Τσούβαλη, Θεολόγου, απόφοιτου της Ι. Θ. Σχ. Χάλκης με τίτλο: «Οι Κρυπτοχριστιανοί. Μια σημαντική και σχεδόν άγνωστη πτυχή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Γένους μας»,
β) του Αντώνη Παυλίδη, Δρ. Ιστορίας με τίτλο: «Οι Εξισλαμισμοί της Μ Ασίας και το Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα»
Στην ομιλία του ο Κωνσταντινουπολίτης Θεολόγος κ.Χρήστος Τσούβαλης παρουσιάσε το ιστορικό πλαίσιο του Κρυπτοχριστιανισμού και ειδικότερα στην γένεση του που ανάγεται στην κατάληψη της Νίκαιας της Βιθυνίας το 1330 από τους Οθωμανούς και τον αναγκαστικό εξισλαμισμό των κατοίκων της. Οι Ρωμιοί που εξαναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν απευθυνόμενοι προς τον τότε Οικουμενικό Πατριάχη Ιωάννη Καλέκα έλαβαν την απάντηση, το 1338 και 1340 δύο φορές, ότι θα ήταν δυνατό να συνεχίσουν να είναι Χριστιανοί και φαινομενικά να εμφανίζονται ως μουσουλμάνοι.
Στην ομιλία του ο κ. Χ. Τσούβαλης αναφέρθηκε στην όλη ιστορική πορεία του ζητήματος όλους του αιώνες μέχρι και τις μέρες μας. Παρουσιάστηκε με λεπτομέρεια η κοινωνική ζωή των Κρυπτοχριστανών, οι σχέσεις τους με τους Χριστιανούς Ορθόδοξους και Μουσουλμάνους και πως κατάφερναν να μεταλαμπαδεύσουν την πίστη τους από γενιά σε γενιά.
Στην εισήγηση του ο Δρ. Αντώνης Παυλίδης αναφέρθηκε επίσης στο ιστορικό πλαίσιο του Κρυπτοχριστιανισμού στον Πόντο παρουσιάζοντες αριθμητικά δεδομένα από αρχεία του Οθωμανικού Κράτους και αργότερα από προξενικές αρχές της Τραπεζούντας. Τονίστηκε η ευρύτητα σε αριθμούς και γεωγραφική εξέταση των Κρυπτοχριστιανών στον χώρο του Πόντου και η άμεση σχέση του ζητήματος με τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου και σήμερα παρουσιάζουν επικαιρότητα. Η εμπειρία της συνάντησης ενός Αγιορείτη Μοναχού το 1954 σε εκκλησία του Γαλατά της Κωνσταντινούπολης με αντιπροσώπους Κρυπτοχριστιανών και η έκκληση τους για σωτηρία δείχνει το μέγεθος της ανθρώπινης τραγωδίας.
Τα κείμενα των δύο ομιλιών έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Νέου Κύκλου Κωνσταντινουπολιτών από όπου μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να τις διαβάσουν.
Στο δεύτερο μέρος της Ημερίδας προβλήθηκε η ταινία «Την καρδιά σου ρώτα» που γυρίστηκε στην Τουρκία με παραγωγό την κυρία Νεστερέν Νταβούντογλου και σκηνοθέτη τον κύριο Γιουσούφ Κουρτζενλί, οι οποίοι και οι δύο ταξίδεψαν από την Κωνσταντινούπολη για να παραστούν στην εκδήλωση και προβολή της ταινίας. Ο κ. Γιουσούφ Κουρτζενλί έγραψε ο ίδιος το σενάριο της αναφερόμενης ταινίας είναι και αυτός τέκνο του Πόντου γεννημένος στο Τσάγκιαρα της Ριζούντας. Ο ίδιος ομολογεί ότι τα αναφερόμενα στην γειτονιά του κατά την νεανική του ηλικία ήταν η αρχική αιτία να αναλάβει την πρωτοβουλία να ασχοληθεί με το θέμα αυτό.
Η ταινία που γυρίστηκε πρόσφατα στην Τουρκία (2009) αναφέρεται με ένα πολύ αντικειμενικό τρόπο, μέσα από μια βαθειά ανθρώπινη ιστορία του έρωτα δύο νέων, ενός άνδρα κρυπτοχριστιανού και μιας μουσουλμάνας κοπέλας, στο δράμα των Κρυπτοχριστιανών την εποχή της δεκαετίας 1860 οπότε μετά από την έκδοση του Φιρμανιού Ισλαχάτ επιτρέπεται να δηλώσει κάθε ένας την θρησκεία του ελεύθερα. Ωστόσο στην πραγματικότητα τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Οι συνέπειες της δήλωσης ανοικτά ότι δεν είσαι μουσουλμάνους έχει τρομακτικές συνέπειες αφού για αιώνες η σχέση υπόδουλων (μιλλέτι μαχκουμέ – καταδικασμένο έθνος) και επικυρίαρχων (μιλέττι χακιμιγιέ – επικρατών έθνος) είναι ριζωμένες βαθειά.
Είναι γνωστό ότι την εποχή εκείνη στην πράξη παρουσιάστηκαν πάρα πολλά προβλήματα τόσο φύσεως κληρονομικών ζητημάτων (ήταν αδύνατο χριστιανός να κληρονομήσει γονείς που τυπικά ήταν μουσουλμάνοι) μέχρι και την εφαρμογή της θανατικής ποινής κατά τον ισλαμικό νόμο σε περίπτωση που μουσουλμάνος ασπαζόταν τον χριστιανισμό. Η εποχή αυτή γνωστή ως «Τανζιμάτ» αν και έδωσε σχετικές ελευθερίες προς τους μη-Μουσουλμάνους ουδέποτε το Οθωμανικό Κράτος δέχθηκε την ισότητα των λαών της και ουσιαστικά ίσχυε ο ιερός ισλαμικός νόμος παράλληλα με τους νέους νόμους.
Το Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα επειδή ακριβώς έθιγε τα θεμέλια του Οθωμανικού κράτους αντιμετωπιζόταν με ιδιαίτερη σκληρότητα τόσο από το Ισλαμικό κατεστημένο. Αργότερα μετά από το 1908 με την επικράτηση των ακραίων εθνικιστών, Νέο-τούρκων και των Κεμαλιστών, επίσης οι Κρυπτοχριστανοί αποτελούσαν απειλή για το Κράτος καθόσον προκαλούσε ρήγματα στην εθνικιστική τους πολιτική στην χρήση του Ισλάμ ως συνθετικού υλικού για την δημιουργίας του έθνους-κράτους ανεξάρτητα από το γεγονός που οι εθνικιστές άσκησαν μαζικούς διωγμούς κατά της θρησκείας του Ισλάμ.
Η ταινία δείχνει με εξαιρετικά γλαφυρό τρόπο μέσα από τα τοπία των Ποντιακών Άλπεων την δραματική ζωή των Κρυπτοχριστιανών που είναι υποχρεωμένοι να ζουν κρύβοντας την ταυτότητα τους, συνέχεια με τον φόβο, για να μην αποκαλυφθούν. Ουσιαστικά το Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα είναι άμεσα συνυφασμένο με την αδυναμία της πραγματοποίησης πραγματικών μεταρρυθμίσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αφού δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ το κεντρικό κρατικό δόγμα ότι «ουδέποτε το Κράτος θα είναι σε πλήρη ασφάλεια αν δεν εξισλαμιστούν όλοι οι μη-μουσουλμάνοι λαοί». Η ταινία με ένα πολύ αντικειμενικό τρόπο παρουσιάζει τις συνθήκες που ζούσαν οι μη-μουσουλμάνοι στην περιοχή του Πόντου και της Μικράς Ασίας.
Ο ρόλος της Ρωσίας και των δυτικών κρατών που εύκολα ξεχνούν τις υποσχέσεις τους όταν τα συμφέροντα τους κινδυνεύουν παρουσιάζεται με ένα πολύ αντικειμενικό τρόπο. Οι πλέον συγκλονιστικές σκηνές είναι αυτές των μυστικών βαπτίσεων ή ακόμα περισσότερο κηδειών που γίνονται από κρυπτοχριστιανούς ιμάμιδες που ταυτόχρονα είναι και ιερείς. Η ελπίδα ότι κάποια μέρα οι συνθήκες θα βελτιωθούν και θα είναι δυνατή η εκδήλωση της πραγματικής πίστης τους είναι αυτό τρέφει τους πληθυσμούς που είχαν υποχρεωμένοι να ζουν με τον συνεχή φόβο. Η ταινία παρουσιάζει με ένα πολύ επιτυχημένο τρόπο της αλήθειες αυτές. Επίσης δείχνει το απάνθρωπο της θρησκευτικής καταπίεσης που καταστρέφει τον αγνό έρωτα δύο νέων ανθρώπων.
Είναι εντυπωσιακό ότι η ταινία προβλήθηκε τα τελευταία δύο χρόνια σε όλες τις πόλεις της Τουρκίας και την ταινία την παρακολούθησαν πάνω από 200.000 πολίτες χωρίς καμιά αντίδραση. Επίσης η ταινία κυκλοφορεί σε dvd στην Τουρκία και σε πολλές χώρες πλην της Ελλάδος όπου θα έπρεπε να είχε προβληθεί πριν από όλα τα μέρη του κόσμου. Η εξήγηση στην παρατήρηση αυτή, αν και εν πρώτης είναι δύσκολο να δοθεί, είναι εύκολα να απαντηθεί αν σκεφτούμε την συστηματική εφαρμογή της πολιτικής παραποίησης της ιστορίας από την ομάδα των παραχαρακτών της ιστορίας που υφέρπει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.
Όταν η μεγαλύτερη ανθρώπινη τραγωδία του 20ου αιώνα του Ολοκαυτώματος της Σμύρνης αποκαλείται ως ένας απλός «συνωστισμός» και η τότε Υπουργός Παιδείας ανερυθρίαστα να επιμένει στην μη-απόσυρση του βιβλίου, είναι πολύ φυσικό να μην έχει προβληθεί ευρέως η ταινία αυτή που αφορά ένα τόσο τραγικό γεγονός για το Γένος που έχει κατ’ εξοχή χαρακτήρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θρησκευτικών ελευθεριών.
Ακόμα και το γεγονός δεν βρέθηκε ένα καλλιτέχνης να επεξεργαστεί αυτό το θέμα δείχνει ότι το βαθύτατο πρόβλημα που υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα. Είναι γνωστή η περιπέτεια της ταινίας του Νίκου Κούνδουρου 1922 που απαγορεύτηκε πριν από 34 χρόνια από την τότε Ελληνική Κυβέρνηση. Το γεγονός της «αθώωσης» από τον Άρειο Πάγο πρόσφατα των έξι που συνειδητά εγκαταλείψαν (γνώριζαν πολύ καλά το τι θα συμβεί) τον Σεπτέμβριο του 1922 εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της Ανατολής στο πυρ και το σίδερο δείχνει την έκταση και το βάθος της ηθικής κατάπτωσης που έχουμε περιέλθει ως κοινωνία. Είναι δυνατό να ρωτάμε μερικοί πως φθάσαμε στην οικονομική και ηθική κρίση που ζούμε ως χώρα;
Τα αρχεία πολλών κρατών κρύβουν πολλές ιστορικές αλήθειες όπως και για το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα. Δίνουμε παρακάτω μια αδημοσίευτη εξ’ όσων γνωρίζουμε, χειρόγραφη αναφορά δύο Κρυπτοχριστιανών αντιπροσώπων 950 οικογενειών. Η αναφορά-ύστατη έκκληση στάλθηκε μέσο του Ελληνικού Προξενείου Κωνσταντινουπόλεως στον Υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδος Ανδρέα Μιχαλόπουλο την άνοιξη του 1930. Είμαστε 8 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή.
Επειδή η βάση της συμφωνίας της Ανταλλαγής των πληθυσμών που υπογράφθηκε την 30/1/1923 ήταν η θρησκεία, σημαντικός μεγάλος αριθμός Ελλήνων που ήταν κρυπτοχριστιανοί δεν μπόρεσε να έλθει στην Ελλάδα. Φαίνεται από την αναφορά αυτή ότι αυτοί προσπαθούσαν να βρουν τρόπο να γλυτώσουν ερχόμενοι στην Ελλάδα αλλά το δραματικό ύφος της επιστολής δείχνει την απελπισία που έχει ενσκήψει σε αυτούς λόγω της αδιαφορίας της τότε Ελλαδικής Κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Παραθέτουμε παρακάτω το κείμενο της επιστολής η οποία έχει ημερομηνία άφιξης στην Αθήνα 9 Απριλίου 1930. Είναι η εποχή που βρίσκονται σε εξέλιξη οι ελληνοτουρκικές συνομιλίες και θυσιάζει ο τότε πρωθυπουργός στον βωμό της «ελληνοτουρκικής φιλίας» τα δικαιώματα που απέρρεαν από της Συνθήκη της Λωζάννης για την έστω στοιχειώδη αποζημίωση των προσφύγων.
Η απεμπόληση αυτή του συνολικού βιού των προσφύγων είχε τεράστιες συνέπειες για την χώρα και ο αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος 1943-49 έχει σε μεγάλο βαθμό τις ρίζες τους σε αυτή την μέγιστης κλίμακας αδικία κατά των προσφύγων. Ας μην ξεχνάμε ότι μετά τη σύναψη της συμφωνίας τον Οκτώβριο του 1930, το 1932 με τον Νόμο 2004 η Τουρκική Κυβέρνηση με την απαγόρευση 20 επαγγελμάτων, ανάγκασε σε εκπατρισμό πάνω από 12.000 Έλληνες της Πόλης.
Η επιστολή φαίνεται να έχει συνταχθεί από τρίτο άτομο και έχει ως εξής. Η προσεκτική της ανάγνωση δείχνει το μέγεθος της τραγωδίας αυτών των εγκαταλειμμένων και ξεχασμένων ψυχών. Στη συνέχεια θα δούμε ποια ήταν η ενέργεια του τότε Υπουργού Εξωτερικών;
