Φημισμένη για τους λαξευτούς στο μαλακό βράχο ναούς και τα πετρομονάστηρα της είναι η Καππαδοκία. Λίγες είναι οι σωζόμενες εκκλησίες από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Στην περιοχή Cavusin και Avcilar βρίσκονται βασιλικές του 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ.. Στους επόμενους αιώνες δημιουργήθηκαν μοναστικά κέντρα με ναούς, κελλιά, μύλους, εργαστήρια κ.λπ.

Του Πέτρου Μεχτίδη*

Τα πετρομονάστηρα της Καππαδοκίας

Από τα παλαιότερα, ίσως και πριν το 843, είναι τα παρεκκλήσια Ιωακείμ και Άννης, Νικήτα του Στυλίτη στο Kizil Cukur και του Αγίου Βασιλείου στη Σινασό. Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων μετά τον 11ο αιώνα οδήγησε σε νέα οικοδομική δραστηριότητα. Αυτής της περιόδου είναι το Ayvali Kilisse (‘Αγίου Ιωάννη’), οι ναοί/ μονές στη θέση Gullu Dere, στο Goreme, του Αγίου Μιχαήλ (1025- 1080) στο Hasan Dag, στο Eski Gumus (κοντά στη Νίγδη), η Αγία Βαρβάρα (1006- 1021) στο Soganli.

Η Καππαδοκία με την ιδιαίτερη «λαϊκή» αρχιτεκτονική και ζωγραφική της άργησε να τραβήξει την προσοχή των Βυζαντινολόγων. Σημαντικότεροι μελετητές της είναι οι Jerphanion, Rodley και Thierry. Ιδιαίτερη σημασία έχει το έργο του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη ‘Τρεις μέρες στα πετρομονάστηρα της Καππαδοκίας’

Οι πρώτες αναφορές στις λαξευμένες στο βράχο κατοικίες της Καππαδοκίας βρίσκονται στο ‘Βίο του Αγίου Ιέρωνα’ (γράφτηκε περίπου το 600). Ο Άγιος Ιέρων ζούσε στο χωριό Ματιανοί και μαρτύρησε στο μεγάλο διωγμό του Διοκλητιανού (285- 305). Το χρονικό αναφέρει: «Συνέλαβαν τον Ιέρωνα, μαζί με άλλους δεκαοκτώ όταν δούλευαν στα αμπέλια. Αυτός, όμως, κατάφερε να ξεφύγει και έζησε για λίγο καιρό κρυμμένος σε μία μεγάλη σπηλιά στην πλαγιά ενός λόφου. Η σπηλιά δεν ήταν φυσική, αλλά λαξευμένη στο βράχο με μεγάλη επιδεξιότητα».

Τον 10ο αιώνα ο «Βίος του Αγίου Λέοντα του Διακόνου» αναφέρει ότι οι κάτοικοι της Καππαδοκίας ονομάζονται τρωγλοδύτες, επειδή ζούνε σε σπηλιές (τρώγλες), τρύπες και λαβύρινθους σκαμμένους στο έδαφος και στους βράχους. Η ‘Σύνοψις Χρονική’ τον 13ο αιώνα αναφέρεται στον προηγούμενο αιώνα λέγοντας ότι οι Καππαδόκες λέγονται τρωγλοδύτες, γιατί ζούνε σε σπηλιές με σκοπό να προστατεύονται από το κρύο και το χιόνι κατά τη διάρκεια του σκληρού χειμώνα της Καππαδοκίας.

Τα πυραμιδοειδή κτίσματα της Καππαδοκίας «ανακαλύφθηκαν» από τους δυτικούς στις αρχές του 18ου αιώνα, όταν ο Γάλλος περιηγητής Paul Lucas έγραψε για τις ιδιότυπες λαξευμένες κατοικίες, διακοσμημένες με τοιχογραφίες. Αργότερα, άλλοι περιηγητές αναγνώρισαν παρόμοια πυραμιδοειδή κτίσματα στους φυσικούς κώνους του μαλακού ηφαιστειακού πετρώματος της περιοχής, όπου οι Καππαδόκες είχαν σκάψει οικίες, εκκλησίες και μοναστήρια.

Μία από τις πρώτες απεικονίσεις αυτών των κατασκευών δημοσιεύθηκε στο περιηγητικό βιβλίο του Charles Texier ‘Description de l’ Asie Mineure’ για το χωριό Avcilar (ταυτίζεται με το βυζαντινό οικισμό Ματιανοί).

1. Η Υπαπαντή της Θεοτόκου, «ναός του Αρχαγγέλου», κοιλάδα του Soganli (Guillame de Jerphanion, “Les eglises rupestres de Cappadoce”, 1925, troisieme album, pl.156)

Π. Μεχτίδης ‘Όμορφες Χώρες – Χώρες Ελληνικές’ (Μεταίχμιο, 2008)

*  Πέτρος Στ.  Μεχτίδης, Αρχαιολόγος -Συντηρητής Εργων Τέχνης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού