Tου Πέτρου Μεχτίδη
Τον τελευταίο χρόνο διεξάγονται συνομιλίες μεταξύ Τούρκων και Γεωργιανών αξιωματούχων για την πιθανή αναστήλωση Γεωργιανών εκκλησιών στην περιοχή του Πόντου Tao-Klarjeti (ανατολικός Πόντος). Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκαν τοπικά βασίλεια από τον 9ο αιώνα Γεωργιανών (‘Βαγρατίδες’) υπό τον Ασότ α΄, υποτελή των Βυζαντινών από το 813 (‘κουροπαλατινάτο της Ιβηρίας’). Τον 16ο αιώνα η περιοχή ανήκε στους Γεωργιανούς Samtskhe-Saatabago πριν καταληφθεί από τους Οθωμανούς το 1551.
Στην περιοχή σώζονται αριστουργήματα της Γεωργιανής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, όπως η μονή Khakhuli/ Haho/ Bagbasi, οι εκκλησίες στο Oshki/ Osk Vank/ Camliyamac, στο Iskhani/ Ishan, στο Bana/ Penek, στο Parkhali/ Barhal/ Altiparmak, στο Doliksana/ Dolishane/ Hammalikoy (954-958) και η Othkta Ekklhsia/ Dortkilisse, που οποία επιβίωσαν ως τις μέρες μας χωρίς συντήρηση και καμία φροντίδα.
Τη δεκαετία 1843-53 ο ναός στο Oshki μελετήθηκε από τον Αρμένιο Sargsyan και αργότερα από τον Ekvtime Takaishvili. Το 1985 ο ναός στο Oshki κηρύχθηκε ‘ιστορικό μνημείο’, αλλά υπάρχουν αναφορές έως πρόσφατα για δραστηριότητα αρχαιοκαπήλων.
Το 2010 είχε καταστραφεί ένα ανάγλυφο σε έναν από τους ναούς (Oshki) και κινητοποιήθηκαν αρχαιολόγοι από το Υπουργείο Πολιτισμού της Γεωργίας για επιτόπια έρευνα. Γεωργιανοί αρχαιολόγοι είχαν ήδη μελετήσει τον ναό και –σύμφωνα με το Τουρκο/γεωργιανό πρωτόκολλο- κατεδάφισαν κτίσματα νεότερα του ναού και άσχετα με αυτόν. Ο ναός στο Oshki βρίσκεται πέντε χιλιόμετρα από το δρόμο Erzurum-Artvin και δέχεται χιλιάδες Γεωργιανούς τουρίστες/ προσκυνητές κάθε χρόνο. Θεωρείται ‘ο πιο εντυπωσιακός από τους ναούς της περιοχής’.
Οι ναοί στην Τουρκία που ενδέχεται να αναστηλωθούν βρίσκονται στις θέσεις Khandzta, Oshki, Ishkhani και Otkhta. Λόγο στις διαπραγματεύσεις έχει το Πατριαρχείο Γεωργίας, το Υπουργείο Εξωτερικών και φυσικά το Υπουργείο Πολιτισμού.
Μήπως αλλάζουν τα πράγματα στη γειτονική χώρα; Μήπως ήρθε η ώρα και για την αναστήλωση βυζαντινών και νεότερων εκκλησιών στην Καππαδοκία ή δυτικότερα;
Πέτρος Στ. Μεχτίδης
Αρχαιολόγος – Συντηρητής έργων τέχνης
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού
1. Χάρτης της περιοχής Tao-Klarjeti
2. Ο γεωργιανός ναός στη θέση Oshki
• Το άρθρο βασίστηκε σε δημοσιεύσεις Γεωργιανών εφημερίδων (Rustavi 2, 21/04/10 ‘Unique bas-relief collapsed in Oshki Georgian historic Monastery’ http://www.rustavi2.com και The Messenger on line, 20/01/2011 Mzia Kupunia ‘Patriarchate demands involvement in negotiations over mosques and churches restoration issue http://www.messenger.com.ge, http://www.tabula.ge/print-1389.html) και στο βιβλίο του John Freely ‘The Black Sea coast’ (1996)
