Ο  Δημήτρης Παρτσαλίδης, εκτός από κομμουνιστής που ήταν την εποχή εκείνη, ήταν κι ο πρώτος πρόσφυγας που έγινε Δήμαρχος μεγάλης πόλης.

του Φάνη Γκερλεκτσή

Είναι ευρύτερα γνωστό ότι η Καβάλα ανέδειξε «τον πρώτο κομμουνιστή Δήμαρχο της Ελλάδας» και ότι ήταν για πολλές δεκαετίες ένα από τα «κάστρα» του εργατικού και επανα-στατικού κινήματος της χώρας και των Βαλκανίων. Αν και στα θέματα αυτά τον βαρύνοντα λόγο τον έχουν οι ιστορικοί, αξίζει κι ένα περιοδικό έντυπο των απογόνων των προσφύγων της Μικράς Ασίας, όπως η «Μνήμη», να καταπιαστεί με πλευρές του θέματος.

Όχι μόνον επειδή ακατάλυτοι δεσμοί δένουν τον κάθε γόνο καβαλιώτικης προσφυγικής οικογένειας, και μάλιστα μικρασιατικής, με εκείνη την εποχή και τους αγώνες της, αλλά και γιατί πρόσφυγες ήταν κυρίως οι εργάτες και μικροεπαγγελματίες που έδωσαν τη μάχη για την «κατάληψη» της δημοτικής αρχής του μεγαλύτερου βιομηχανικού κέντρου ανάμεσα στην Θεσσαλονίκη και την Πόλη και πρόσφυγες υπέστησαν τις συνέπειες. Ο Παρτσαλίδης,  ήταν την εποχή εκείνη,  ο πρώτος κομμουνιστής πρόσφυγας που έγινε Δήμαρχος μεγάλης πόλης.

Δημήτρης Παρτσαλίδης

Ο Δημήτρης Παρτσαλίδης, «επαγγελματίας επαναστάτης» κατά την ορολογία του Κ.Κ.Ε., είχε έρθει στην Καβάλα πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία. Μικρασιάτης από πατέρα ήταν κι ο από το 1931 ηγέτης του Κόμματος Νίκος Ζαχαριάδης. Πρόσφυγας, από το Ορτάκιοϊ της Βουλγα-ρίας, ήταν και ένα ακόμη ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε. που μεγάλωσε και δραστηριοποιήθηκε στην Καβάλα, ο Στέργιος Αναστασιάδης, ο οποίος το 1949, όντας τακτικό μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., θα συλληφθεί, θα δικασθεί και θα εκτελεστεί.

Το 1934, τη χρονιά των δημοτικών εκλογών (έγιναν στις 11 Φεβρουαρίου), είχαν περάσει τρία μόλις χρόνια από την ανάδειξη, μετά από παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, νέας ηγεσίας στο Κ.Κ.Ε. υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη, στην οποία σε λίγο θα ενταχθούν και οι Αναστασιάδης και Παρτσαλίδης, και είχαν ήδη φανεί τα αποτελέσματα της «μπολσεβικοποίησης» του Κόμματος που υλοποιούσε εκείνη η ηγεσία. Είχε παράλληλα συμπληρωθεί μια 10ετία από την εισροή των προσφύγων.

Στην Καβάλα, όπως παρατηρεί ο Απόστολος Γκίκας, «δεν παρατηρήθηκαν τα κρούσματα ρατσισμού και οι επιθέσεις που έλαβαν χώρα στην υπόλοιπη Ελλάδα… Οι ντόπιοι εργάτες έσπευσαν να παράσχουν σε όσους δε γνώριζαν την τέχνη της επεξεργασίας του καπνού την ανάλογη εκπαίδευση και να τους εντάξουν στην παραγωγή». Οι χιλιάδες των προσφύγων προλεταρίων μπήκαν ορμητικά στο εργατικό – επαναστατικό κίνημα της Καβάλας κι έδωσαν μιαν ατέλειωτη σειρά αγωνιστών, ανάμεσα στους οποίους κι εκείνοι που συγκρότησαν το ψηφοδέλτιο του «Ενιαίου Μετώπου Εργατών – Αγροτών» (Ε.Μ.Ε.Α.).

Πρόσφυγες ήταν οι περισσότεροι από τους «κόκκινους» δημοτικούς συμβούλους, οι Γιάννης Ευθυμιάδης, Αντώνης Θεοχαρίδης, Σταύρος Γρηγόρογλου, Χαράλαμπος Τραμπίδης, Νίκος Νεγρεπόντης, Θεολόγος Σφλακίδης, Θεόδωρος Νικολαΐδης, Γεώργιος Μπαρμπαλέξης, Στέλιος Βουδούρογλου, Στέργιος Δημητριάδης και Γιάννης Κιουρτσόγλου, ίσως και άλλοι.

Από αυτούς ο Γ. Ευθυμιάδης θα πέσει από τα βόλια των Ιταλών τον Ιούνη του 1943 στο Κούρνοβο της Θεσσαλίας, ενώ ο Ν. Νεγρεπόντης θα πέσει την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή, μαζί με τον Δημοσθένη Μακέδο, εκλεγμένο πρόεδρο του «κόκκινου» δημοτικού συμβουλίου, πρώτοι στον χορό των 200 κομμουνιστών που εκτέλεσαν οι Ναζήδες Γερμανοί. Το 1949 θα είναι η σειρά ενός ακόμη από τους συμβούλους του Παρτσαλίδη, του Θανάση Στράντζαλη ή Κύρου.

Η μάχη των εκλογών του 1934 μπορεί να ειδωθεί από την αρχή ως το τέλος της και ως μια μάχη της προσφυγιάς της Καβάλας. Οι δεσμοί του συνδυασμού εκείνου με το προσφυγικό στοιχείο φαίνονται και από τα εξής: Στο πρόγραμμα του Ε.Μ.Ε.Α. ιδιαίτερη, κεντρική θέση κατελάμβαναν τα προβλήματα των λαϊκών συνοικιών, που σε μεγάλο βαθμό κατοικούνταν από προλετάριους πρόσφυγες. Επίσης το επιτελείο του αγώνα φαίνεται να βρισκόταν στους νεοσύστατους και αποκομμένους από το τότε κέντρο της Καβάλας προσφυγικούς συνοικι-σμούς των «Χιλίων», «Δεκαοκτώ» και «Γκιρτζή» στα δυτικά της πόλης.

Από τον πλάτανο στα «Χίλια» ξεκινούσαν οι μεγάλες λαοθάλασσες που κατέληγαν συνήθως, και μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, στο μεγάλο εξοχικό κέντρο που υπήρχε στο δυτικό άκρο της τότε Καβάλας, στο σημερινό Φάληρο, για να ακουστεί ο δημόσιος λόγος του Μετώπου και του Κ.Κ.Ε., με τακτικό ομιλητή τον Παρτσαλίδη, άλλοτε με την ιδιότητα του υποψηφίου ή εκλεγμένου βουλευτή Καβάλας (1932) κι άλλοτε με εκείνην του υποψήφιου Δημάρχου Καβάλας (1934).

Η επιτυχία του Ε.Μ.Ε.Α. στις δημοτικές εκλογές του 1934 ήταν κορυφαία στιγμή μιας μεγάλης αλυσίδας δράσεων των προσφύγων και όλων των εργατών της Καβάλας, «τεράστια κατάκτηση και νίκη του εργαζόμενου λαού της Καβάλας» είπε ο ίδιος ο Παρτσαλίδης μιλώντας στην πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου ανήμερα το Πάσχα του 1934, που είχε επιτευχθεί «με την καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος…».

Είχαν προηγηθεί «επαναστα-τικές πράξεις» που συντάραξαν και προετοίμασαν την πόλη και την περιοχή, όπως: Κάθοδος των Θασίων εργατών το 1929, «Δίκη του Γυμνασίου» τον Μάη, εκλογή του Δ. Παρτσαλίδη ως βουλευτή Καβάλας του Ε.Μ.Ε.Α. το Σεπτέμβρη κι αμέσως μετά, τον Οκτώβρη του 1932, απεργία και δολοφονία του Ψαρόπουλου, με αποκορύφωμα, τον Ιούλιο του 1933, την πολυή-μερη κατάληψη από 2.650 εργάτες και την μάχη έξω από τα Καπνεργοστάσια των Μπενβενί-στε και Μισσυριάν, που κατέληξαν στην πρώτη στην χώρα κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας.

Μετά από αυτά τα γεγονότα, που μαρτυρούσαν και αποκάλυπταν έναν συγκεκριμέ-νο τοπικό συσχετισμό δυνάμεων (και ταυτόχρονα μια μαζική στράτευση των προσφύγων), μπορεί εύκολα κανείς να καταλάβει την σημασία μιας τέτοιας επιτυχίας, όπως η ανάληψη –και μάλιστα με «κοινοβουλευτικό τρόπο», δηλ. μετά από εκλογές– της δημοτικής αρχής της υπό διαρκή αναβρασμό και σχεδόν σε εξέγερση πόλης.

Μπορεί ακόμα εύκολα να δει κάποιος μπροστά του έντρομους τους «αστούς», όπως αυ-τοαποκαλούνταν οι ίδιοι, του αριστοκρατικού και ευρωπαϊκού Αη Γιάννη και του ευρύτερου κέντρου της πόλης, μετά και την άμεση και ωμή παρέμβαση των ηγετών τους από την Αθήνα (του ίδιου του Βενιζέλου, του Τσαλδάρη, του Γονατά και του Παπαναστασίου, που στήριζαν άλλωστε οι περισσότεροι τότε την ίδια οικουμενική κυβέρνηση), να ενώνονται θέλοντας και μη υπό το γηγενή Κλεάνθη Τερμεντζή στο δικό τους «Ενιαίο Μέτωπο».

Η αρχική βεβαιότητα ότι το Ε.Μ.Ε.Α. θα συντριβεί, αντικαταστάθηκε μετά την ήττα για πολύ λίγο από απορία όχι για το τι θα ακολουθήσει (αυτό ήταν ένα και δεδομένο: το Μέτωπο θα ανατρεπόταν πάση θυσία), αλλά για το πώς και πόσο γρήγορα θα ανατραπεί. Όπως αναφέ-ρει ο τοπικός τύπος, «περίπολοι Χωροφυλακής είχαν καταλάβει θέσεις παρά τις Καμάρες, όπου το εκλογικόν κέντρον του Ε.Μ.», «τα δημόσια κτίρια εφρουρούντο καθ’ όλην την ημέραν», «ισχυροτέρα δύναμις είχεν τοποθετηθεί εις το Δημαρχιακόν Κατάστημα» και κάποια στιγμή «λόγω της υπερκοπώσεως των οργάνων της χωροφυλακής και του στρατού, το Δ΄ Σώμα μετεκά-λεσεν μίαν ίλην ιππικού…».

Κάποιοι είχαν ζητήσει να μην ανακηρυχθεί καν ο επιτυχών συνδυασμός και να μην της παραδοθεί ποτέ η «εξουσία», επικράτησε όμως η τακτική της σταδιακής εξόντωσης της πλειοψηφίας και του επιτελείου του νέου Δημάρχου, με ταυτόχρονη συκοφάντηση, τόσο όσο χρειαζόταν για να προετοιμαστεί η επόμενη μέρα, δηλ. ένας «αγνών δημοκρατικών πεποιθήσεων» πρόσφυγας διάδοχος που θα ισορροπούσε τα πράγματα.

Την επαύριο κιόλας της εκλογής του ο Δήμαρχος θα συλληφθεί, θα δικασθεί και θα κα-ταδικασθεί σε ένα μήνα φυλακή, μόνο και μόνο επειδή λογομάχησε με έναν χωροφύλακα, επειδή διάβαζε φανερά το «Νέο Ριζοσπάστη». Κατά τη διάρκεια των εκλογών και κατά την ανακήρυξη των επιτυχόντων και οι τέσσερις πάρεδροι της πλειοψηφίας (Ασίκης ή Σιασίκης, Τουρνάς, Καλαϊτζής και Μαυρομάτης) κι ένας σύμβουλος, ο Βουδούρογλου, ήταν εξουδετε-ρωμένοι, εξόριστοι ή φυλακισμένοι.

Λίγο μετά την εγκατάσταση της νέας δημοτικής αρχής (1-4-1934) ο Δήμαρχος και είκοσι πέντε ακόμη αγωνιστές, ανάμεσά τους οι περισσότεροι από τους Δημοτικούς του Συμβούλους, θα δικασθούν για παράβαση του ιδιώνυμου, με την χαλ-κευμένη κατηγορία της πρόκλησης στρατιωτών σε απείθεια, και θα καταδικαστούν. Έτσι παύτηκαν οι σύμβουλοι – στηρίγματα του Παρτσαλίδη, Δημοσθένης Μακέδος, Πρόεδρος του Δ. Συμβουλίου, Κ. Χαρσούλης, Γ. Ευθυμιάδης και Στ. Γρηγόρογλου, μέλη της Δημ. Επιτροπής, και ο Ν. Νεγρεπόντης. Θα έρθει σε λίγο η ώρα της εκτόπισης ή απέλασης των Δικηγόρων Πολυδεύκη Νικήτα και Ιωάννη Μαρινόπουλου, που ήταν μετακλητός Γραμματέας του Δήμου και νομικός σύμβουλος αντίστοιχα, καθώς και του ιατρού – υγειονολόγου Ι. Αντωνιάδη, κομμουνιστών επιστημόνων, που ήρθαν εδώ με αποστολή να στηρίξουν τη δημοτική αρχή.

Σε σύντομο χρόνο η πλειοψηφία θα μετασχηματιστεί σε μειοψηφία και στις 25 Αυγούστου 1934 ο Δήμαρχος, που είχε εκλεγεί από την πρώτη Κυριακή με το 50,3% των 7.562 ψήφων, έχοντας χάσει δημοτική ομάδα και επιτελείο, ξέροντας ότι είχε προηγηθεί απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου να παυθεί, αλλά και για να βάλει τον λαό σε προβληματισμό, θα υποβάλει «πα-ραίτηση», ευελπιστώντας ότι κατά το αρ. 118 του τότε Δημοτικοκοινοτικού Κώδικα θα γίνονταν επαναληπτικές εκλογές. Στις 9 Σεπτεμβρίου θα εκτοπιστεί στη Γαύδο, χωρίς ποτέ να του κοινοποιηθεί η σχετική απόφαση.

Οι διάφορες πτυχές και το ιστορικό πλαίσιο των εκλογών του 1934 (λ.χ. το διεθνές και εθνικό περιβάλλον –στην Γερμανία σταθεροποιείται τότε ο φασισμός και οι κομμουνιστές εργάζονται για την σύμπηξη αντιφασιστικών μετώπων– το χρονικό της εξάλειψης της δημαρ-χίας Παρτσαλίδη και η τύχη των στελεχών της, η αντίληψη του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Μ.Ε.Α. για την αυτοδιοίκηση, το έργο που έκανε η δημαρχία Παρτσαλίδη και η τυχόν επίδραση που άσκησε, οι συνοικιακοί προσφυγικοί σύλλογοι, οι πρόσφυγες και άλλα ηγετικά στελέχη του Κ.Κ.Ε. που έζησαν και έδρασαν στην Καβάλα προπολεμικά κ.ά.), παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και θα προσπαθήσουμε να τα ψηλαφήσουμε σε επόμενα φύλλα, τώρα που μπήκα-με για τα καλά σε περίοδο ανάλογης όπως τότε βαθιάς οικονομικής κρίσης…

[Από την εφημερίδα «Μνήμη» φ. 5 (Ιανουαρίου 2011) του Συλλόγου Μικρασιατών Ν. Καβάλας]