Φαινομενικά,το ενδιαφέρον των ιστορικών για την Ιωνία, ενθαρρύνεται από το γεγονός, ότι στην ιστορική συνείδηση των αρχών του 20ού αιώνα, κεντρική και εξέχουσα θέση κατέχει η διαπίστωση, ότι οι ιωνικές πόλεις κατέλαβαν ηγετική θέση στην πολιτιστική άνοδο της Ιωνίας στα αρχαϊκά χρόνια (8ος – 5ος αι. π.Χ). Η Ιωνία, ήταν η γενέτειρα των ποιημάτων του Ομήρου.

του Κωνσταντίνου Ν. Θώδη ιστορικού ερευνητή της Μικράς Ασίας του Αιγαίου

Εδώ, καθώς και  στη γειτονική Φρυγία, συναντάμε τις ρίζες της ελληνικής αλφαβητικής γραφής, τα πρώτα πρωτότυπα παραδείγματα της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας και φιλοσοφίας, πρωτότυπα θέματα και ανακαλύψεις στον τομέα της ποίησης, τα πρώτα δείγματα της βάσης της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας και των οχυρωματικών κατασκευών.

Οι ιωνικές πόλεις της αρχαϊκής περιόδου κυριαρχούσαν σε πολλούς τομείς της οικονομίας – ανακαλύψεις στον τομέα της μεταλλουργίας,  της νομισματικής – και των κοινωνικών σχέσεων (εξωγενής δουλεία από τη Χίο). Εκφραστικά και ποικιλόχρωμα ήταν τα πολιτικά πειράματα των Ιώνων – Πανιώνια Ένωση, εκλογή του κυβερνήτη με κοινή συναίνεση (αισυμνητεία /8ος αι.), πρυτανεία, τυραννία κλπ.

Η Ιωνία υπέστη αναπόφευκτα την επίδραση των τοπικών φυλών, όπως των Κάρων, των Λελέγων, των Φρυγών και των Λυδών, με τους οποίους οι Ίωνες ήρθαν σε επαφή και συναναστράφησαν στη συνέχεια. Ήδη, από τον 8ο αι. π.Χ., οι ιωνικές πόλεις βρίσκονται στη ζώνη επιρροής των τοπικών πολιτισμών της Μικράς Ασίας, ήτοι του φρυγικού και του λυδικού βασιλείου, αυθεντικών κληρονόμων του “αποβιώσαντος” στα τέλη του 13ου αι. π.Χ., χεττιτικού κράτους.

Από τα μέσα του 6ου αι.  π.Χ., οι ελληνικές πόλεις της Ιωνίας κατελήφθησαν από τους Αχαιμενίδες και εντάχθησαν σε μία εκ των σατραπιών αυτού του βασιλείου.Χαρακτηριστικό των πηγών για την ιστορία της Ιωνίας, είναι το γεγονός, ότι αν και είναι πολλές, είναι αποσπασματικές, ποικίλες και σχετίζονται με διαφορετικές χρονικές περιόδους –  από αρχαιολογικά ευρήματα και μαρτυρίες της 2ης χιλιετίας μέχρι τις αναφορές των βυζαντινών λεξικογράφων και συγγραφέων.

Στην ομάδα των γραπτών πηγών διακρίνουμε, κυρίως, τις αυθεντικές, στις οποίες ανήκουν τα ομηρικά έπη καθώς και η ιωνική λυρική ποίηση της αρχαϊκής περιόδου (Καλλίνος, Σιμωνίδης ο Αμοργινός, Μίμνερμος κ.ά. Επίσης, τα έργα των πρώτων Ιώνων φιλοσόφων (Ξενοφάνης, Ηράκλειτος) και τα έργα της πρώιμης ιστορικής πεζογραφίας (Εκαταίος ο Μιλήσιος).Τη “σκυτάλη” στις γραπτές πηγές παίρνουν τα έργα της κλασικής ελληνικής ιστοριογραφίας (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφώντας, Αριστοτέλης (“Πολιτικά” και “Αθηναίων πολιτεία”). Ιδιαίτερα πλούσια σε πληροφορίες είναι η “Ιστορία” του Ηροδότου.

Τέτοιες “διαδρομές” στην ιστορία της Ιωνίας, όπως η αρχική ανασύσταση της Μικράς Ασίας από τους Έλληνες, οι πρώτοι πόλεμοι των Ιώνων, οι σχέσεις τους με τη Λυδία, η κατάκτησή τους από τους Πέρσες, η ιωνική εξέγερση κ.ά., ορίζονται με μεγάλη ακρίβεια και πληρότητα και αφθονούν σε πολύτιμες λεπτομέρειες. Σημαντικό ιστοριογραφικό απόθεμα, αποτελούν τα πολυάριθμα έργα των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών συγγραφέων. Είναι τα έργα των γεωγράφων, Στράβωνα και Ψευδοσκύμνου, η πραγματεία του Βιτρούβιου “περί αρχιτεκτονικής”, η “Ιστορία” του Νικολάου της Δαμασκού, τα έργα του Πλουτάρχου, του Πολύαινου, του Παυσανία, του Αθήναιου, του Διογένη Λαέρτιου, του Διόδωρου Σικελιώτη, του Ευσέβιου Καισάριου κ.ά.

Ελάχιστα αποσπάσματα γνωστών Ελλήνων ιστορικών των ελληνιστικών χρόνων, που αποτύπωσαν την τοπική επικο-ιστορική παράδοση, όπως ο Ιππίας ο Ερυθραίος, του οποίου διασώθηκε μια διήγηση για την τυραννία της Ερυθραίας της πρώιμης αρχαϊκής περιόδου, έργα των Ρωμαίων και Βυζαντινών ποιητών, που περιέχουν ιωνικούς θρύλους και μύθους (Απόλλων Ρόδιος, Οβίδιος κ.ά.) καθώς και άγνωστα γεγονότα της ιωνικής πολιτικής ιστορίας (Καλλίμαχος).

Η ιστορική και αρχαιολογική έρευνα, που εμφανίστηκε στη σύγχρονη βιβλιογραφία και αναφέρεται διεξοδικά στην ιστορία, την αρχαιολογία, την οικονομία και τον πολιτισμό σημαντικών κέντρων της Ιωνίας, όπως η Μίλητος, η Σμύρνη, η Χίος και η Σάμος, περιλαμβάνει τη χρονική περίοδο από τον 11ο μέχρι τον 6ο αι. π.Χ.

Μέσα σε αυτή τη βιβλιογραφία, περιλαμβάνονται και μονογραφίες για τα ιστορικά και θρησκευτικά κέντρα της Ιωνίας : το Πανιώνιο, τα μαντεία προς τιμήν του Απόλλωνα στην Κλάρο και τα Δίδυμα, τα λατρευτικά κέντρα της νότιας Ιωνίας κ.ά. Εκτός από το ιστορικό πλαίσιο, τα έργα των αρχαιολόγων και των ιστορικών της τέχνης, έχουν μελετηθεί διεξοδικά, καθώς και η ιωνική αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η επιγραφική και η κεραμική.

Η ΙΩΝΙΑ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ (11ος – 8ος αι. π.Χ.)

Από τα λόγια της Ναυσικάς στον Οδυσσέα :

“…τότε ἐγὼ τὸ δρόμο θὰ σᾶς δείχνω,
στὴ χώρα ὡς νὰ ζυγώσουμε, ποὺ ἔχει τειχιὰ πυργάτα
τριγύρω της, καὶ δυὸ καλὰ λιμάνια ἀπὸ τὰ πλάγια,

καὶ ποὺ ἔχει τὴ μπασιὰ στενή, κι ἀπὸ τὶς δυὸ προβάλλουν τὰ πλοῖα,

ποὺ καθένα τους ἔχει σκεπὴ δική του.
Κεῖ πέρα, γύρω τοῦ λαμπροῦ τοῦ Ποσειδειοῦ, θὰ δοῦμε
τὴν ἀγορὰ, μὲ γωνιακὲς βαθιὰ χωσμένες πέτρες
στρωμένη…”

Μια αρχαία παράδοση, ανέφερε, ότι η πατρίδα του Ομήρου ήταν η Ιωνία και ότι ο ίδιος έζησε σε έναν από τους οικισμούς της τον 8ο αι. π.Χ. Οι απόψεις των συγγραφέων σχετικά με τον τόπο διαμονής του Ομήρου διέφεραν, αλλά σε όλες τις παραλλαγές τους υπήρχαν πάντα τρεις ιωνικές πόλεις : ένα νησί, η Χίος, και δύο ηπειρωτικές πόλεις, η Σμύρνη και η Κολοφώνα. Αυτή είναι η γενική άποψη και στην αρχαιότητα εκφράζεται στα επιγράμματα του ποιητή του 2ου αι. π.Χ. Αντίπατρου του Σιδώνιου.“Επτά εριδμαίνουσι πόλεις δια ρίζαν Ομήρου, Κύμη, Σμύρνα, Χίος, Κολοφών, Πύλος, Άργος, Αθήναι…”

Οι κάτοικοι της Σμύρνης, επίσης θεωρούσαν την πόλη τους ως γενέτειρα του Ομήρου. Ο Στράβων, σημειώνει, ότι η επιβεβαίωση αυτών των ειδικών δικαιωμάτων των Σμυρναίων ήταν η ύπαρξη του ναού με το ξύλινο άγαλμα (“ξόανο”) προς τιμήν του μεγάλου Έλληνα ποιητή καθώς και το χάλκινο νόμισμα, που ονομαζόταν “ομήρειον”.

Στα επιχειρήματα των αρχαίων συγγραφέων, προστέθηκαν μεταγενέστερα και οι φιλολογικές ερμηνείες των ποιημάτων, που αντιπροσώπευε ο συνδυασμός της ιωνικής και αιολικής διαλέκτου, οι οποίες διάλεκτοι, χαρακτήριζαν το μεικτό πληθυσμό της Σμύρνης με το αιολικό και το ιωνικό στοιχείο. Η διάρκεια της ζωής του Ομήρου, με βάση την παλαιά παράδοση, μπορεί να αποδοθεί στον 8ο αιώνα.

Σύμφωνα με κάποιο σχολιαστή του Πινδάρου, ένας Χίος και Ομηρίδης, ονόματι Κύναιθος, ήταν ο πρώτος που έπαιξε τα ποιήματα του Ομήρου στις Συρακούσες στην 69η Ολυμπιάδα το 504 – 501 π.Χ. Όμως, η χρονολογία αυτή θεωρείται ως μεταγενέστερη, καθώς ο Κύναιθος ήταν ο συγγραφέας του 3ου ύμνου προς τον Απόλλωνα, γραμμένου σε γλώσσα η οποία με βάση τις αναφορές για την ιστορική πραγματικότητα επιτρέπουν τη χρονολόγησή του στον 7ο, ακόμη και στον 8ο αι. π.Χ.

Από τη λεξιλογική και υφολογική ανάλυση των εξαμετρικών επιγραφών στο περίφημο “κύπελο του Νέστορα”,που βρέθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών το 1954 στη νεκρόπολη των αρχαίων Πηθικουσσών (νήσος Ίσκια – κόλπος της Νάπολης) και χρονολογείται στο 2ο ήμισυ του 8ου αι. π.Χ., εξάγεται, όχι μόνον η συγγένεια αυτής της επιγραφής με τη λεξιλογική δομή των ομηρικών επών, αλλά και η ευαισθητοποίηση του συντάκτη σχετικά με το περιεχόμενο και τα επιμέρους επεισόδια των ομηρικών επών.

Το “κύπελο του Νέστορα” θεωρείται από πολλούς ιστορικούς και αρχαιολόγους, ότι κατασκευάστηκε και φιλοτεχνήθηκε σε εργαστήριο της Ρόδου. Είναι σημαντικό, να υπογραμμιστεί η ιωνική ιδιαιτερότητα των ποιημάτων του Ομήρου, ο οποίος δεν ήταν “πολίτης του κόσμου”, αλλά, πρώτ’ απ’ όλα έβλεπε μπροστά του την Ιωνία. Κατά την αρχική προσέγγιση στα κείμενα του Ομήρου, δημιουργείται η εντύπωση, ότι οι συγκεκριμένες ιστορίες που αφορούν την Ιωνία, απουσιάζουν. Εξαίρεση αποτελεί η αναφορά στους πολέμαρχους από τη Μίλητο, τους αδελφούς Νάστη και Αμφίμαχο, που ενίσχυσαν τις δυνάμεις των Τρώων έναντι των “βαρβαρόφωνων” Κάρων.

Ωστόσο, ένας προσεκτικός αναγνώστης, μπορεί να παρατηρήσει, ότι η Ιωνία ήταν πολύ γνωστή στον Όμηρο. Αυτό, σαφώς προκύπτει από τις μεταφορές που χρησιμοποιεί ο ποιητής, οι οποίες υπόκεινται στους νόμους της πλοκής και της στιχομυθίας.Μια εξ αυτών, είναι η θυσία του ταύρου στο βωμό του Ελικώνιου Ποσειδώνα.

Η σκηνή αυτή, χαρακτηρίζεται σε όλες της τις εκφάνσεις, ως χρονικά σχετιζόμενη με την περίοδο μετά τον εποικισμό της Ιωνίας από τους Έλληνες. Όπως προκύπτει κι από άλλες πηγές, οι νέοι (κούροι) που οδηγούν τον ταύρο με δύναμη στον τόπο της σφαγής, είναι οι επιλεχθέντες Πριηνείς ιερείς του Ελικώνιου Ποσειδώνα στη νέα τους πατρίδα, στο νέο εξ Ελίκης λατρευτικό τους χώρο στην Ιωνία.

Μια άλλη αλληγορία, στα ποιήματα του Ομήρου, είναι η πτήση των άγριων χηνών, των γερανών και των κύκνων στην εύφορη κοιλάδα του ποταμού Κάϋστρου, που διαρρέει και αρδεύει τις βόρειες περιοχές της Ιωνίας, κοντά στη Σμύρνη. Αυτό το πλαίσιο, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί, ότι ο Παυσανίας αναφέρει για τον ποταμό Μέλητα, στην περιοχή της Σμύρνης, με το πεντακάθαρο νερό και το σπήλαιο πάνω από τις πηγές, όπου σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο Όμηρος συνέθετε τα ποιήματά του. Αλλά, ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η ομοιότητα της Σχερίας του Ομήρου με την Ιωνική Σμύρνη.

Η Σχερία, φαινομενικά, πλήρως ανήκει στον κόσμο των μυθικών διηγήσεων, όπου εμφανίζεται ο Οδυσσέας να μιλάει για τις περιπέτειές του και τα γλέντια του στο παλάτι του Αλκίνοου. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία για τους Φαίακες που ζούσαν στη Σχερία, συχνά αυτοί ερμηνεύονται συμβολικά ως ένα γένος αλληγορικό του ήρωα Οδυσσέα, από το μυθικό κόσμο της Σχερίας, των Κυκλώπων, των Λωτοφάγων, των Λαιστρυγόνων, της Καλυψώς και της Κίρκης, στον πραγματικό κόσμο της Ιθάκης, της Σπάρτης και της Πύλου.

Η ίδια, δε, η Σχερία, ιδιαίτερα στην περιγραφή του παλατιού του Αλκίνοου, πιο συχνά αναφέρεται ως μια περιοχή από την ποιητική φαντασία του Ομήρου, αντικατοπτρίζοντας μια επική παραλλαγή του μύθου του για το “Χρυσό Αιώνα”.Μετά από τις ανασκαφές του 1940-1950 στην Ιωνική Σμύρνη, το φανταστικό σχήμα της Σχερίας, αναδείκνυε όλα τα πραγματικά χαρακτηριστικά του ιωνικού πολεοδομικού οικισμού στα τέλη των “σκοτεινών αιώνων” της ελληνικής ιστορίας, δηλαδή στα τέλη των ομηρικών χρόνων.

Ωστόσο και άλλα χαρακτηριστικά του οικισμού των Φαιάκων, όπως η τοποθεσία, η εξωτερική όψη, σε μεγάλο βαθμό “δένουν” τη Σχερία με τη Σμύρνη των ομηρικών χρόνων. Η Σμύρνη τοποθετούνταν στα σύνορα της Ιωνίας με την Αιολία, μακριά από τα πιο σημαντικά εμπορικά κέντρα (Μίλητος, Εύβοια, Ρόδος, Κύπρος, Αίγυπτος) καθώς και από τις γνωστές θαλάσσιες “διαδρομές” των ομηρικών χρόνων. Περιγράφει ο Όμηρος για τους Φαίακες της Σχερίας,ότι απόμακρα στην άκρη του πελάγου κατοικούν και με άλλους θνητούς εκεί δεν σμίγουν…

περισσότερα …

https://www.academia.edu/45157109/Περί_της_σχέσης_του_Ομήρου_και_των_ποιημάτων_του_με_την_Ιωνία