& ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΛΩΛΗΣ
Εκδόσεις «Γένεσις», Τρίκαλα 2010
Είναι, το πρόσφατο πνευματικό προϊόν του φίλου Θύμιου, τελευταίο αλλά όχι και έσχατο, στην σειρά μιας αδιάκοπης συγγραφικής δραστηριότητος, πού διαρκεί σχεδόν δέκα χρόνια καί κάθε φορά μάς εκπλήττει, ευχάριστα.
Είναι το δραματικό χρονικό της μετοικεσίας των αδελφών μας της Μικράς Ασίας, η δική μας ούτως ειπείν «Έξοδος», πού σημείωσε το τέλος της ελληνικής παρουσίας στην περιοχή, μιας παρουσίας πού άρχισε πριν τρείς χιλιετίες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις χιλιάδες προσφύγων, πού ήλθαν στα Τρίκαλα την δεκαετία του ‘20 και στα κατοπινά πέτρινα χρόνια της προσφυγιάς.
Τα δύο καλλιτεχνικά εξώφυλλα του βιβλίου αποτυπώνουν με σπαρακτικό τρόπο αυτήν την συμφορά του προσφυγικού Ελληνισμού.
Ο Θύμιος δεινός αναδιφητής και ερανιστής παλαιών αρχείων του τύπου της εποχής, αναπαριστά σέ όλο της το δράμα την τότε ατμόσφαιρα, πού σήμερα μοιάζει τόσο μακρινή καί ίσως άγνωστη στους νεωτέρους συμπολίτες μας. Πόσοι γνωρίζουν σήμερα, πόθεν οι λέξεις: «Προσφυγικά», «Συνοικισμός», «Βουλγάρικα», «Εποικισμός»; Από την άποψιν αυτήν το ευσύνοπτο αυτό βιβλίο προσφέρει πολλά στην τοπική ιστορία, κάτι πού ασφαλώς πιστώνεται μία ακόμη φορά στον ακούραστο φίλο συγγραφέα, ο οποίος έχει βαλθή νά ζωντανεύση το πρόσφατο παρελθόν της πόλεως, την τρικαλινή μας ιστοριογνωσία.
Καί κάτι άλλο, μή στερούμενον σημασίας. «Οι Πρόσφυγες στα Τρίκαλα» είναι το πρώτο βιβλίο μετά το 1922, πού γράφεται για τους συμπολίτες πρόσφυγες από συμπολίτη συγγραφέα. Εννοώ ένα ειδικό βιβλίο μονογραφία και όχι κάποιες παρεμπίπτουσες αναφορές σε άλλα έργα με διάφορον αντικείμενον. Αυτό βεβαίως είναι εις έπαινον του συγγραφέως, πού πρώτος αυτός έκανε έργον την εκπλήρωσιν μιας παλαιάς οφειλής. Μετά 88 έτη …
Όμως η ανάγνωσις του βιβλίου παράγει οδυνηρά συναισθήματα, διότι πρέπει νά λεχθή ότι ο δρόμος της επιστροφής των προσφύγων ύστερα από μία εθνική καταστροφή, δέν ήταν καθόλου στρωμένος με ρόδα. Το εναντίον, συνωδεύθηκε από δάκρυα καί πόνο, μέσα στο νοσηρό κλίμα του εθνικού διχασμού, αλλά γιατί όχι καί της νεοελληνικής μικροψυχίας καί μιζέριας. Το βιβλίο μάς υπενθυμίζει αυτές τις παλαιές αμαρτίες μας καί από την άποψιν αυτήν ενεργεί σάν μία γροθιά στο στομάχι του αναγνώστη.
Το βιβλίο αυτό του Θύμιου αποτελεί μεταξύ των άλλων καί ένα χρέος μνημόσυνο για τον πατέρα του Γρηγόριον, ήρωα του Μικρασιατικού Πολέμου, ο οποίος ύστερα από δύο χρόνια ολικής αφάνειας, νεκραναστήθηκε κυριολεκτικώς μετά από τον καταναγκαστικόν εγκλεισμόν στα τρομερά Στρατόπεδα Εργασίας των Κεμαλικών.
Τρόφιμος σ’ αυτά τα τουρκικά «Τάγματα» υπήρξε για 14 μήνες και ο Αιβαλιώτης συγγραφεύς Ηλίας Βενέζης, ο οποίος μάς άφησε τις αναμνήσεις του στο συνταρακτικό αυτοβιογραφικό αφήγημά του: «Το Νούμερο 31328» (1931).
Κάποιο από αυτά τα «νούμερα» θα φορούσε και ο πατέρας Γρηγόρης…
Η άφιξις 1.3 εκατομμυρίου προσφύγων βρήκε ένα κράτος ηττημένο και ανέτοιμο ύστερα από ένα καταστρεπτικό πόλεμο, με τις υπηρεσίες χαοτικές, παράλυτες. Πρέπει όμως να λεχθή ότι και η ανταπόκρισις των συμπατριωτών της εδώ μεριάς του Αιγαίου δεν ήταν πάνιτοτε η πρέπουσα, για να μη προχωρήσω σε άλλον ανεπιεική χαρακτηρισμόν.
Το βιβλίο επαναφέρει στην επιφάνεια παλιές μνήμες και οδυνηρές εθνικές ενοχές. Είναι ευκαιρία για μία καθυστερημένη αυτοκριτική, με γνώμονα την καθαράν αλήθεια, όσο και αν αυτή πονάει… Ο Διονύσιος Σολωμός είχε κάποτε ειπεί: «Το Έθνος πρέπει να μάθη να θεωρή εθνικό ό,τι είναι αληθινό».
Οι επανειλημμένοι έρανοι, παρά τις επίσημες και τις δια του Τύπου εκκλήσεις δέν απέδωσαν τα αναμενόμενα. «Πτωχό και πενιχρό» ήταν το αποτέλεσμα, όπως επιγραμματικά περιέγραψε ο τοπικός τύπος. Στο «θάρρος» μάλιστα εγράφη: «Στους δυστυχείς πρόσφυγες δέν παρεχωρήθη ούτε στέγη, ούτε άρτος, ούτε κάν παραμυθητικός λόγος …». (Σ’ αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους, πού από δική μας ευθύνη ή μάλλον από την δική μας εγκληματική μωρία, αναγκάσθηκαν νά εκπατρισθούν βίαια από τις προαιώνιες πατρογονικές εστίες τους). Ανάλογα σχόλια εγράφησαν και στην «Αναγέννησιν».
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε το κορυφαίον εθνικόν γεγονός στον αιώνα πού πέρασε, ίσως δε και των τελευταίων 5 – 6 αιώνων. Ήταν η «δευτέρα Άλωσις» και ίσως χειρότερη από πλευράς συνεπειών από την πρώτην εκείνην του 1453. Το 1922 ο Ελληνισμός πήγε πίσω 3 000 ολόκληρα χρόνια.
Μπορεί η Ελλάς στον 20ον αιώνα να διπλασιάσθηκε εδαφικώς, όμως υπέστη μίαν πρωτοφανή εθνολογικήν συρρίκνωσιν, ύστερα μάλιστα και από την μετοικεσία των Αιγυπτιωτών Ελλήνων στην δεκαετία του ‘50. Έχασε δηλαδή όλα εκείνα πού είχε κερδίσει από το 1100 π.Χ., όταν άρχισε ο πρώτος μεγάλος αποικισμός, πού δημιούργησε μίαν πυκνή ελληνική παρουσία στην ευρύτερη περιοχή και τον περικλεή μικρασιατικόν πολιτισμόν. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η Ιωνία ήταν η πρωταρχική εστία, όπου ανεπτύχθη αυτοφυώς η Φιλοσοφία και η Επιστήμη.
Μόνη η ονομαστή ιωνική αποικία της Μιλήτου απετέλεσεν εν συνεχεία την μητρόπολιν 100 άλλων νέων πόλεων στον πέριξ χώρον!
Μία πραγματική κοσμογονία, ένα γεγονός χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Από αυτόν τον σφύζοντα Ελληνισμόν, ο οποίος στην ακμή του είχε φθάσει πιθανώς και 20-30 εκατομμύρια, ήλθαν τελικώς το 1922 μόνον ένα εκατομμύριο τριακόσιες χιλιάδες. Ανείπωτη εθνική τραγωδία. Άλλως: Τι είχαμε και τί χάσαμε…
Όμως ουδέν κακόν αμιγές καλού. Η μαζική εγκατάστασις των προσφύγων αδελφών μας, κυρίως στην Βόρειον Ελλάδα, δυνάμωσε την ελληνικήν παρουσίαν στην περιοχή και ασφάλισε αποτελεσματικά το βόρειον και ανατολικόν σύνορον. Και πέρα αυτών: Ο ερχομός αυτού του δυναμικού και φίλεργου τμήματος του περιφερειακού Ελληνισμού έδωσε νέαν πνοήν στις παραγωγικές και πνευματικές δυνάμεις του τόπου. Και όλα αυτά ύστερα από μίαν μακράν κυοφορίαν, όπου δέν έλειψεν η δυστυχία και το δάκρυ. Όταν μέχρι και το 1960 υπήρχαν ακόμη τενεκεδουπόλεις (Δραπετσώνα κτλ) και πολλά άλυτα βιοτικά προβλήματα. Αυτήν την επώδυνη πορεία ο Θύμιος, σέ μίαν κατ’ ιδίαν συζήτησίν μας, την συνώψισε σέ μία γραμμή, μέ μίαν εύστοχη παρήχησιν: «Από την καταδίωξη στην καταξίωση…».
Η παρουσία των μικρασιατών προσφύγων στο πνευματικό και γενικότερα πολιτισμικό γίγνεσθαι είναι επιβλητική, ανεκτίμητη. Ιδού ένα μικρό ανθρώπινο δείγμα, πού δέν καλύπτει παρά ένα πολλοστημόριον του συνόλου:
Γιώργος Σεφέρης (Νομπέλ Λογοτεχνίας 1963), Μανώλης Καλομοίρης, Δημήτρης Γληνός, Μιχάλης Σουγιούλ, Κώστας Γιαννίδης, Ιω. Συκουτρής, Αριστοτέλης Ωνάσης, Μποδοσάκης Αθανασιάδης, Μενέλαος Λουντέμης, Κορνήλιος Καστοριάδης, Αμαλία Κουτσούρη – Fleming, Μανώλης Ανδρόνικος, Δημήτρης Ψαθάς, Ηλίας Βενέζης, Φώτης Κόντογλους, Δ. Φωτιάδης, ο Γέρων Παΐσιος ο Αγιορείτης (+1994) και άλλοι και άλλοι πολλοί. Και δύο παλαιότεροι φυγάδες: Οι ιστορικοί Κων. Παπαρρηγόπουλος καν Παύλος Καρολίδης.
Το βιβλίο του Ευθυμίου Λώλη είναι μία υποδειγματική δημοσιογραφική, ου μην αλλά και ιστορική δουλειά, ένα πραγματικόν εντρύφημα, πού διαβάζεται όπως λέγεται στις περιπτώσεις αυτές απνευστί. Το συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους τους εφιεμένους συμπολίτες, κυριώτατα δε στους φιλομαθείς νέους ανθρώπους. Πολλά έχουν να θυμηθούν και περισσότερα να μάθουν…
Ιωάννης Δημητρίου Μαλικιώσης
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟΝ (μη προς δημοσίευσιν)
Το άρθρον έχει γραφή στην παλαιά ιστορική ορθογραφία, είναι δέ απολύτως ηλεγμένον.
Παρακαλώ, αν είναι δυνατόν, να μη αλλαχθούν η ορθογραφία, τα ονόματα και η σύνταξις του κειμένου. Ευχαριστώ.
Ι.Δ.Μ.
Η ΕΡΕΥΝΑ 20 Αυγούστου 2010
