Από τα πανάρχαια χρόνια ,οι άνθρωποι  έχοντας  εκτιμήσει την αξία του νερού ανέπτυξαν τεχνικές  για την συγκέντρωση , την αποθήκευση και τη διανομή του . Εκτός από την συλλογή του βρόχινου νερού , οι κρήνες  με σκοπό τη συγκέντρωση και τη διανομή του νερού από μια πηγή , έναν αγωγό, κ.λπ. ήταν πολύ διαδεδομένες, όχι μόνο στην  Μικρά Ασία, την  Ελλάδα,  αλλά και σε όλη την Μεσόγειο .  Άλλες  συνηθισμένες  ονομασίες  της  είναι  “βρύση”, “κρυόβρυση”, πηγή, κρυοπηγή, κρουνός, και κεφαλάρι. 

Οι κρήνες  αρχικά  ήταν ένα απλοϊκά σκαμμένο κοίλωμα σε πέτρα  κοντά στην πηγή και σταδιακά , απέκτησαν θρησκευτικό  χαρακτήρα . Στο Βυζάντιο συναντάμε  τη  <<φιάλη >>, την κρήνη στην αυλή  των μοναστηριών , με διάκοσμο  έντονα  επηρεασμένο  από την ορθόδοξη  χριστιανική  παράδοση. Την  ετυμολογική  ανάλυση  των  λέξεων οφείλουμε να αναζητήσουμε στις ρίζες  της  ελληνικής  γλώσσας .

Η λέξη ΄΄κρήνη ΄΄, που είναι  και η αρχαιότερη  προέρχεται  από τη ρίζα  ΄΄κρας΄΄ του  Ιωνικού  και  επικού τύπου ΄΄κάρη –κάρητος΄΄,(κάρα=κεφάλι ), εννοώντας  κυρίως  το  κεφαλό-βρυσο,  το κεφαλάρι , απ’ όπου  έβγαινε  πολύ  νερό.  Η ΄΄ βρύση΄΄ προέρχεται  από το αρχαίο ρήμα ΄΄βρύω΄΄(=αναβλύζω) και  δηλώνει  το μέρος  που ρέει λίγο νερό .

Οι  άνθρωποι πίστευαν ότι  το νερό ήταν ευπρόσβλητο  από  <<κακές>> δυνάμεις .  Για να το αποκτήσει και να το διαχειριστεί  κατέβαλε  υπεράνθρωπες  προσπάθειες .  Όλα τα παραπάνω  εκφράστηκαν μέσα σε δοξασίες  και  μυθολογίες  για  υπερφυσικούς  φύλακες  των νερών , νεράιδες ,  φτερωτούς  δράκους , δαίμονες  τέρατα  και  φίδια.  Στα νεότερα έθιμα και  παραδόσεις επιβιώνουν πολλές  δεισιδαίμονες πράξεις  που συνδέονται  με την αρχέγονη  λατρεία του νερού .Οι δοξασίες  αυτές  επηρέασαν  και  το διάκοσμο της υπαίθριας  κρήνης , με συμβολικά και αποτρεπτικά μοτίβα όπως δράκοι , αετοί , φίδια , λιοντάρια , γοργόνες  κ.α.  Οι ανατολικές  επιδράσεις  στο διάκοσμο εκφράζονται  με πεντάλφες , κυπαρίσσια,  γλάστρες ,  ανθέμια , ρόδακες , δέντρα της  ζωής με δυο αντικριστά ζώα φύλακες , κ.ά.

Υπάρχουν  και θρησκευτικά  σύμβολα : σταυροί ,  χερουβείμ , κ.α.  που  <<προστατεύουν  το νερό , την πηγή  ζωής , από τα κακά  πνεύματα >>.

Δημιουργοί  των κρηνών  ήταν παραδοσιακοί  τεχνίτες  της  πέτρας , από διάφορες  περιοχές  της  Μ. Ασίας,  αλλά  και της  Ελλάδας  ονομαστές  για τα σινάφια των μαστόρων , όπως η Ήπειρος  , η Δυτική Μακεδονία , η  Αρκαδία και κάποια  νησιά του Αιγαίου . Οι μάστορες  ήταν οργανωμένοι  σε ομάδες από  5-10 άτομα και έφταναν στα μεγάλα  μπουλούκια  τους 100 . Υπήρχαν όλες οι ειδικότητες :  χτιστάδες , νταμαρτζήδες , λασπητζήδες ,  κουβαλητάδες , πελεκάνοι , λιθοξόοι , σοβατζήδες ,  μαραγκοί , κ.α. Ταξίδευαν  όπου έβρισκαν  δουλειά  τους  ανοιξιάτικους  και  καλοκαιρινούς  μήνες , και  διατηρούσαν  την  παράδοση της οικοδομικής  τέχνης , παρόλο που δέχονταν  παραγγελίες  για σχέδια και  έτσι , επιδράσεις  στην τεχνική τους . Τα μπουλούκια ήταν οι κυριότεροι  εκφραστές  αλλά  και <<ανανεωτές  >> της  παραδοσιακής αρχιτεκτονικής .

Σύμφωνα με προφορικές  μαρτυρίες  συγγενών μου ,  αλλά  και ερευνητών  που ασχολήθηκαν με την λαογραφία  και την ιστορική  καταγραφή  για την Σύλλη ,  αναφέρονται  περί  της  44  κρήνες  να κοσμούν  και  να δροσίζουν  στα σοκάκια  και τους  μαχαλάδες , τους κατοίκους  της ελληνικής  αυτής  πολίχνης της Λυκαονίας .

Ως  έργο κοινοφελές  , η δημόσιες  κρήνες  προϋποθέτουν  ένα σοβαρό  προγραμματισμό , σύμπνοια και συνεργασία  για την κατασκευή και συντήρησή τους .Έγιναν  συνεκτικό  υφάδι της  κοινότητας , αλλά και συμβολικός  χώρος  κοινωνικής σύγκλισης  κυρίως  των γυναικών . Ως υπέργεια , συνήθως , υψηλή  σχετικά κατασκευή ,ορατή  από μακριά , χτισμένη σε πλατείες  και κεντρικές  αρτηρίες  αναδείχτηκαν  σε  εξέχον τοπογραφικό  σημείο  αναφοράς , διεκδικώντας  παραδοσιακά  το μερίδιό  τους  στο τοπωνυμικό  μιας περιοχής . Η ονομασία  της  μπορεί να σχετίζεται  με τη μορφή  της , τον αριθμό  των  κρουνών , τον κατασκευαστή  ή  δωρητή της , την ποιότητα  ή  τις ιδιότητες  των  νερών  της  κ.ο.κ.

Μια  κρήνη  μπορεί να είναι  ανοιχτού  ή  κλειστού  τύπου . Και οι δύο τύποι  μπορούν  και  να συγκαταλέγονται  στην κατηγορία  των  συνοικιακών  κρηνών  . Ο συγκεκριμένος  τύπος  υπήρξε  πολύ διαδεδομένος  στη Σύλλη , οι λεγόμενες   ‘’mahalle  cesmesi ‘’. Οι οποίες  χαρακτηρίζονται  από απλότητα   για καθαρά  πρακτικούς  λόγους  ύπαρξης , οι κεντρικές  κρήνες  κατασκευάστηκαν από επιφανείς  πλουσίους , ανθρώπους  με αξιώματα , σουλτάνους  και μέλη της οικογενείας  του αποτελούν  πραγματικά στολίδια ,  που έφτασαν στα ανώτερα επίπεδα  καλαισθησίας  και κομψότητας .  Άλλες  ήταν σύνθετης χρήσης , από τη μια πλευρά τους έπιναν νερό οι άνθρωποι  ,και από την άλλη  πότιζαν τα ζωντανά τους , οι έπλεναν  τις  συγκομιδές  τους .

Η  ενασχόληση   με τις κρήνες της  Σύλλης  μου παρουσίασε αρκετές πτυχές  που αγνοούσα για αυτές , και ένοιωσα να κατέχω  καλύτερα το πέρασμα  μέσα από εποχές  και  τεχνοτροπίες .

Κυρίως  όμως  να συγκεντρώσω   και   να καταγράψω  26  αδιάψευστους  μάρτυρες  άλλων εποχών , από τις  οποίες  άλλες σώζονται , και  άλλες  όχι . Πολλές  κρήνες  γκρεμίστηκαν  με την πάροδο του χρόνου , μαζί  με τα παλιά σπίτια  των μαχαλάδων , και άλλες πάλη  σ ένα σχέδιο  ΄΄ αναπαλαίωσης  και  ανάπλασης ΄΄ του χωριού  , θα βάλλουν  οριστικό τέλος στον  χρόνο , την ιστορία  , και το ‘’χρώμα΄΄ της  πάλε  ποτέ   Ελληνορθόδοξης   Σύλλης.

Χαρίτων  Ε. Φραγκούλης