του Κωνσταντίνου Ν. Θώδη, συγγραφέα – ιστορικού ερευνητή
Εισαγωγή
Οι Κιμμέριοι τους 8ο και 7ο αι. π.Χ. κυριάρχησαν στην κεντρική Μικρά Ασία καταλαμβάνοντας την πόλη Γόρδιο,πρωτεύουσα του φρυγικού κράτους,δολοφονώντας το θρυλικό βασιλιά της,Μίδα. Κατέστρεψαν την περίφημη ελληνική πόλη Μαγνησία στις όχθες του Μαιάνδρου ποταμού και πολιόρκησαν την Έφεσο. Οι ίδιοι δε,κατέλαβαν και τις Σάρδεις, δολοφονώντας το βασιλιά Γύγη,τρομοκρατώντας με τον τρόπο αυτό τη μια μετά την άλλη τις ελληνικές παράκτιες πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας. Η πρώτη αναφορά γι αυτούς, συναντάται στο βασίλειο του Ουράρτη,στα τέλη του 8ου αι.π.Χ. Οι Κιμμέριοι, αρχικά εισέβαλαν στο βασίλειο του Ουράρτη το 714 π.Χ., ενώ μερικά χρόνια αργότερα,το 679/678 π.Χ. εισέβαλαν στην Ασσυρία. Η πρώτη εισβολή στη Λυδία χρονολογείται περίπου στο 665 π.Χ.. Η δεύτερη εισβολή στη Λυδία χρονολογείται περίπου στο 650 π.Χ.. Πάντως,σημαντικό για τους ιστορικούς,είναι το γεγονός της ύπαρξης δύο διαφορετικών εισβολών.Στους Κιμμέριους αναγνωρίζονταν μεγάλη ισχύς, έστω και προσωρινή, από όλους τους λαούς της Ευρασίας. Οι Κιμμέριοι,σχεδόν σε όλη την περίοδο της παρουσίας τους στη Μικρά Ασία, είχαν τον απόλυτο έλεγχο μέρους της Συρίας και της Μέλιδας στην Καππαδοκία. Στην Καππαδοκία,που αργότερα οι Αρμένιοι ονόμασαν «Gamirk»,ο Κιμμέριος βασιλιάς Λύγδαμις,διέθετε,σύμφωνα με επιστολή του αστρολόγου Ακκουλανού,τον τίτλο του Sar kiSSati,δηλ.”βασιλιά του σύμπαντος», που επιβεβαιώθηκε από τη συμμετοχή του στην κατοχή σημαντικού μέρους των ασσυριακών εδαφών.Στην αρχή της 1ης χιλιετίας μ.Χ.,οι βασιλείς του Βοσπόρου, τους αναγνώριζαν ως “μεγάλους βασιλείς» και «βασιλείς των βασιλέων», φέροντας στη μνήμη τους την ιστορική παράδοση,που διασώθηκε ως τις μέρες τους για τους Κιμμέριους κυβερνήτες της Αζοφικής Θάλασσας.Από την επιστολή του αστρολόγου Ακκουλανού στον Ασσουρμπανιπάλ,μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι οι Κιμμέριοι το 657 π.Χ. έγιναν αντιληπτοί ως ηγετική πολιτική δύναμη στη Μικρά Ασία,απειλώντας την Ασσυρία.Ασσυριακά αρχεία αναφέρουν τους Κιμμέριους ως «αρχηγούς οικισμών», γεγονός που υποδηλώνει,είτε την ύπαρξη την περίοδο αυτή οικισμών νομάδων που αποκαλούνται «βασίλειο του Κιμμέριων»,είτε την παρουσία των Κιμμέριων στη διοίκηση των πόλεων που εξαρτώνταν από αυτούς.Σε ασσυριακές πηγές, ο βασιλιάς των Κιμμέριων,Δύγδαμις/Λύγδαμις,αναφέρεται ως βασιλιάς της φυλής Sakaugutum.Η προέλευση του ονόματος «Dugdamme»,συνδέεται μέσω των ανατολικών ιρανικών γλωσσών με τη φράση «duγδα-maisi»,που σημαίνει «ιδιοκτήτης προβάτων γαλακτοπαραγωγής».Ο Αρίσταρχος αναφέρει την λέξη «Κέρβερους».Οι Κιμμέριοι,κατά τον Όμηρο, ήταν λαός που ζούσε κοντά στον ωκεανό. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν τη λέξη «Χειμερίων» δηλαδή χειμερινοί,ενώ άλλοι τη λέξη «Κερβερίων»,όπως ο Κράτης. Ακόμη,άλλοι αναφέρουν,ότι οι Κιμμέριοι ζούσαν μαζί με τους κατοίκους δίπλα στον Άδη και χρησιμοποιούσαν γι αυτούς την έκφραση «εν τοις ηρίοις κείσθαι». Αυτοί οι Κιμμέριοι ή οι Σκύθες νομάδες από τις δυτικές περιοχές του ωκεανού, λεηλάτησαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Εξ αιτίας αυτής της πράξης, ο ποιητής τους καθυβρίζει,ότι ζουσαν στο σκοτάδι6».Οι Κιμμέριοι, μετά την εισβολή στην Ασσυρία και μαζί με τους Ουράρτες,τους οποίους υπέταξαν νωρίτερα,επιτέθηκαν στη Φρυγία. Το βασίλειο του Ουράρτη δημιουργήθηκε μεταξύ της λεκάνης της λίμνης Βαν και του Αρμενικού Ταύρου από συνένωση πολλών κρατών και ηγεμονιών.Η εκστρατεία ήταν επιτυχής. Οι Ουράρτες πήραν πολλά λάφυρα και αιχμαλώτους,ενώ η πρωτεύουσα Γόρδιο λεηλατήθηκε από τους Κιμμέριους.Οι ακρότητες των Κιμμέριων,οδήγησαν τους Λυδούς και τους Καππαδόκες,να απευθυνθούν για βοήθεια στους Ασσυρίους.Στη μάχη με τους Λυδούς,ο βασιλιάς Γύγης σκοτώθηκε,όπως ήδη αναφέρθηκε και οι Σάρδεις με τον ίδιο τρόπο λεηλατήθηκαν.Μετά τη Λυδία,οι Κιμμέριοι επιτέθηκαν στους Έλληνες της Ιωνίας.Σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο (4ος αι.μ.Χ.),οι Κιμμέριοι περίπου για έναν αιώνα εξουσίαζαν την πόλη Άντανδρο στη βόρεια πλευρά του κόλπου του Αδραμυτίου στην περιοχή της Τρωάδας. Η πόλη βρίσκεται στην περιοχή του Edremit Balikesir,πιο γνωστού στην Ελλάδα ως Παλαιόκαστρου. Αυτή την πόλη,τότε την ονόμαζαν Κιμμερίδα.Κατά τον Ασσουρμπανιμπάλ,τα σκυθικά στρατεύματα υπό την καθοδήγηση του Μάδυου,νίκησαν τους Κιμμέριους,που τότε τελούσαν υπό την αρχηγία του Λύγδαμη και του γιου του,Σανδαξάτρη.Το όνομα του Κιμμέριου βασιλιά Σανδαξάτρη,αναφέρεται στα ασσυριακά έγγραφα της σφηνοειδούς γραφής σε σχέση με τα γεγονότα στη Μικρά Ασία.Η νίκη των Σκυθών κατά των Κιμμέριων,οδήγησε τους δεύτερους σε μετακίνηση στην Καππαδοκία και συγκεκριμένα στη Σινώπη,στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας.Στα τέλη του 7ου αι.π.Χ.,ο Λυδός βασιλιάς Αλυάττης προκάλεσε την οριστική ήττα τους.Στη συγκεκριμένη στιγμή,έχει αποδειχτεί,ότι οι Κιμμέριοι και οι Σκύθες είχαν παρόμοια κουλτούρα,γι αυτό, όταν οι αρχαίοι ιστορικοί γράφουν για τις μεγάλες κατακτήσεις των Σκυθών στις εκστρατείες τους στην Εγγύς Ανατολή,έχουν κατά νου και συμπεριλαμβάνουν και τους Κιμμέριους.Οι Κιμμέριοι φέρονται ως ξένοι στις νότιες ρωσικές στέπες,ενώ τους αποδίδουν θρακική-βαλκανική καταγωγή.Θεωρούνται “ξένοι” σε σχέση με τους Σκύθες.Στην πραγματικότητα, η αρχαία ιστορική παράδοση, μιλά για μια βαθιά σχέση των λαών αυτών. Ο Στράβωνας ονομάζει το θρακικό φύλο των Τριήρων,ως δορυφόρο των Κιμμερίων.Όλες οι αναφορές των ιστορικών, δείχνουν ότι οι Κιμμέριοι εισέβαλαν στη Μικρά Ασία από το Βόσπορο. Είναι πιθανό, ότι η ταύτιση των Κιμμέριων με τους Τριήρες, είναι βάσιμη. Οι Κιμμέριοι, αφού εκδιώχθηκαν από τη βόρεια Μαύρη Θάλασσα, υποχώρησαν στην περιοχή των Καρπαθίων στην παραδουνάβια ζώνη, όπου αναμείχθησαν με τους Θράκες, οδηγώντας τους ιστορικούς να μιλούν για το λεγόμενο κοινό θρακικό-κιμμερικό πολιτισμό, που διαδόθηκε, όπως πιστεύουν Ούγγροι αρχαιολόγοι, στη μεγάλη λωρίδα κατά μήκος των Καρπαθίων και του Δούναβη. Ένα μέρος,σημαντικό,αυτού του μικτού πληθυσμού της περιοχής αυτής έφτασε στο Βόσπορο και από εκεί άρχισε τις ληστρικές επιθέσεις στη Μικρά Ασία. Από όλα τα παραπάνω, προκύπτει, ότι οι ανατολικοί Κιμμέριοι και οι δυτικοί Θρακο-Κιμμέριοι, λεηλάτησαν τη Μικρά Ασία περίπου την ίδια χρονική περίοδο,επιτιθέμενοι από διαφορετικές οπτικές γωνίες,ενδεχομένως και χωρίς κατ’ανάγκη να είναι σε επικοινωνία μεταξύ τους.Εδώ,πρέπει να λάβουμε υπόψη τις αναφορές του Ηροδότου,ότι κατά την απέλαση των Κιμμέριων από τη βόρεια Μαύρη Θάλασσα συνδυάζονται δύο γεγονότα, ένα από τα οποία αναφέρεται στους δυτικούς Κιμμέριους, και το άλλο στους ανατολικούς.Έτσι,η μετανάστευση των Κιμμέριων,θα μπορούσε όχι μόνο να είναι δύο πράξεις ταυτόχρονα με κοινό τόπο εγκατάστασης,αλλά και να διαχωρίζεται η μια από την άλλη, αφήνοντας μεταξύ τους ένα,ίσως σημαντικό, χρονικό διάστημα. Στην Αγία Γραφή, ο Σκύθης θεωρείται γιος του Κιμμέριου,ενώ οι αρχαιολόγοι,επίσης παρουσιάζουν τη μεγάλη ομοιότητα των πολιτισμών τους. Οι αρχαίοι Έλληνες, τον 6ο αι. π.Χ, ονόμαζαν τους Κιμμέριους, φυλές των ακτών της Βόρειας Μαύρης Θάλασσας. Ο Αισχύλος ονομάζει το στενό του Κερτς,που συνδέει τη χερσόνησο Ταμάν με την Κριμαία,”πέρασμα των αγελάδων”,δηλ.με μια λέξη «Βόσπορος». Ο Ηρόδοτος στην «ιστορία» του,αναφέρει δύο φορές τις διαβάσεις των Κιμμέριων.Αυτές οι εκστρατείες,αντικατοπτρίζονται ακόμη και στις σελίδες της Παλαιάς Διαθήκης,όπου οι προφήτες της Βίβλου επανειλημμένα είχαν αναφερθεί στις νομαδικές απειλές από το βορρά:«Να εγώ θα στείλω κατά πάνω σας ένα έθνος από μακριά, Ισραηλίτες!», λέει ο Κύριος και συνεχίζει:«έθνος του οποίου τη γλώσσα δεν έχετε ακούσει. Πάντες θα είναι ισχυροί και θα τρώνε το θερισμό σας και τα ψωμιά σας και θα τρώνε τους γιους και τις κόρες σας και θα τρώνε τα πρόβατά σας και τα μοσχάρια σας και θα τρώνε τα αμπέλια σας και τους συκαιώνες σας και τους ελαιώνες σας.Και θα λεηλατήσουν τις οχυρωμένες πόλεις σας, τις οποίες εμπιστευόσασταν, με το σπαθί!».Για περισσότερο από έναν αιώνα παρουσίας στη Μικρά Ασία,οι Κιμμέριοι αναπόφευκτα άφησαν πίσω τους γενετική-βιολογική «σφραγίδα» σε παιδιά,εγγόνια και δισέγγονα,τα οποία μετέπειτα ενσωματώθηκαν σε άλλα έθνη.Τοπωνύμια που προέρχονται από την ονοματολογία των Κιμμέριων,παρέμειναν μέχρι σήμερα στη Μικρά Ασία,την Αζοφική και την Κριμαία,αλλά και το βόρειο Καύκασο.Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο,ότι τα ονόματα των Κιμμέριων ηγετών (Τέουσπα,Λύγδαμις κ.ά.) έχουν ιρανική προέλευση.Αρκετά τοπωνύμια των δυτικών παραλίων της Ουκρανίας και της Οσετίας εξηγούνται σήμερα με τη βοήθεια των ανατολικών ιρανικών γλωσσών,ενώ σε αυτές τις γλώσσες στηρίζεται και η αποκωδικοποίηση ορισμένου μέρους της ονοματολογίας των Σκυθών. Στη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα στη Λυδία,διατηρήθηκαν για πολλά χρόνια οι θρησκευτικές παραδόσεις των Ιρανών αποίκων που έζησαν εκεί και από τους οποίους επηρεάστηκαν πολιτισμικά οι Κιμμέριοι και οι Σκύθες.Οι μεταναστεύσεις έφεραν κοντά τους πολιτισμούς και τις γλωσσικές συνήθειες των ανθρώπων.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ονομασία της ανθούσας μικρασιατικής ελληνικής κοινότητας των Λύγδων/Δύγδων της Λυδίας που ιδρύθηκε το 19ο αι. κυρίως από Ροδίτες ναυτικούς και τεχνίτες που αρχικά μετανάστευσαν στη Μάκρη και μετέπειτα ένα μέρος αυτών εκεί. Το τοπωνύμιο αυτό, συνδέεται ετυμολογικά με τις ανατολικές ιρανικές γλώσσες,από τις οποίες προέρχονται τα ονόματα των Κιμμέριων βασιλέων (π.χ. Λύγδαμις/Δύγδαμις) και το οποίο κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί ερευνητές θεωρούσαν ως αγνώστου ετυμολογίας.
Σε πολλές ανατολικές ιρανικές γλώσσες,μπορεί κανείς να παρατηρήσει την εμφάνιση του ηχηρού οδοντικού -d-,το οποίο εμφανίζεται σε μερικές από αυτές τις γλώσσες και διαλέκτους ως -l-. Η εμφάνιση του d/l υπάρχει ήδη από την πρώϊμη ιρανική εποχή και στις γλώσσες και διαλέκτους των Σκυθών,των Κιμμέριων και των Βάκτρων.Διάφοροι ονοματικοί τύποι καθιερώθηκαν απ’τους Κιμμέριους και ένας από αυτούς καταγράφηκε ως Tugdamme ή Dugdamme στα ασσυριακά,ενώ στα ελληνικά το ίδιο όνομα καταγράφηκε,είτε ως Δύγδαμις,είτε ως Λύγδαμις,Λυγδάμι(ο)ς.Το όνομα του Κιμμέριου βασιλιά Δύγδαμη/Λύγδαμη – βασίλευσε μεταξύ 660 και 640 π.Χ. – αποδεικνύει,ότι η εναλλαγή του -d- με το -l-, έλαβε χώρα, ήδη, στο διάστημα μεταξύ του τέλους του 8ου αι.π.Χ. και του πρώτου ημίσεος του 7ου αι.π.Χ.
Παρόμοια χαρακτηριστικά τεκμηριώνονται,επίσης και για την ονομασία των Σκυθών. Στα ελληνικά,αυτοί είναι γνωστοί ως «Σκύθαι».Ο Ηρόδοτος,αναφέρει,ότι οι Σκύθες αποκαλούσαν τους εαυτούς των ως «Σκόλοτες».Ένας εκ των βασιλέων τους ονομάζετο «Σκύλης». Αν συγκρίνουμε το ελληνικό «Σκύθης» με το σκυθικό «Σκύλης» – από το skula ή skuda=τοξότης,μπορούμε να παρατηρήσουμε τη διαφορά μόνο στα γράμματα θ/λ.Αυτό το χαρακτηριστικό,παρατηρήσαμε, ήδη,στην ονομασία του Κιμμέριου βασιλιά «Dygdamis»/«Lygdamis» και το αντίστοιχο ελληνικό «Δύγδαμις»/«Λύγδαμις,Λυγδάμι(ο)ς».Η «Ιστορία» του Ηροδότου,γράφτηκε στο 2ο μισό του 5ου αι.π.Χ. Σε αυτή την περίοδο,η εναλλαγή του -d- με -l- ήταν πιθανό να μην υπήρχε.
Η ελληνική ονομασία για τους Σκύθες («Σκύθαι»),ήταν πιθανό να υπήρχε σε παλαιότερη εποχή,ενώ τα μεταγενέστερα ονόματα για το βασιλιά Σκύλη και για τους τύπους «Σκύθαι/Σκόλοται»,καταγράφησαν ως νεωτερίζοντες τύποι από τον Ηρόδοτο.
Αν συγκρίνουμε για άλλη μια φορά την ορθογραφία του κιμμερικού ονόματος Tugdamme:Dugdamme/Δύγδαμις:Λύγδαμις, με τα σκυθικά εθνικά ονόματα Σκύθαι:Σκόλοται, μπορούμε να παρατηρήσουμε την εναλλαγή του πλευρικού προσεγγιστικού ουρανικού -l-/-λ- με το ηχηρό οδοντικό ή το λιγότερο πιθανό φατνιακό.Η οδοντική προφορά του ιρανικού -d- μπορεί καλύτερα να εξηγήσει μια διχοτόμιση στην ανάπτυξη του ιρανικού -d- σε δ/λ στις ανατολικές ιρανικές γλώσσες.
Ιρανικά ονόματα σε ασσυριακές γραπτές πηγές εμφανίζονται τους XI και Χ αι. π.Χ. και σχετίζονται με τις περιοχές του δυτικού Ιράν, που βρισκόταν στην περιοχή της πολιτικής δραστηριότητας του βασιλείου των Ασσυρίων.Τι συνέβη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περαιτέρω στα ανατολικά – στις περιοχές του κεντρικού και ανατολικού Ιράν – δεν αντικατοπτρίζεται σε αυτές τις πηγές. Είναι φυσικό να υποθέσουμε, ότι κάποιες ιρανικές φυλές εγκατέλειψαν τους οικοτόπους τους κι αμέσως συναναστράφησαν με άλλες ιρανικές φυλές,που για κάποιο χρονικό διάστημα παρέμεναν στην Ευρώπη και οι οποίες θα πρέπει να σχετίζονται με την ιστορία των Κιμμέριων.Παράλληλα,είναι ιστορικά τεκμηριωμένο,ότι τα ονόματα των Κιμμέριων ηγετών έχουν ιρανική προέλευση(Τέουσπα, Λύγδαμις κ.ά.) και ίσως αυτό το γεγονός,προσδίδει μια αξιόπιστη βάση,ως προς την υπόθεση αυτή. Προφανώς, οι Κιμμέριοι ήταν ιρανικό έθνος.
Η μετανάστευση των Ιρανών ξεκίνησε στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ. Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι το πρώτο κύμα των Ιρανών μεταναστών στην Κεντρική Ασία,δημιούργησαν οι πρόγονοι των Τατζίκων και των Ιρανών του Παμίρ, οι Πέρσες, οι Αφγανοί και οι Σογδιανοί, δηλαδή εκείνες οι ιρανικές φυλές που είχαν οικισμούς στο νότιο τμήμα του κοινού ιρανικού εδάφους καθώς και των οικοτόπων κατά μήκος του Δνείπερου.Με το όνομά των Κιμμέριων, συνδέεται η ονομασία της πόλης Κουμαϊρί,σημερινό Λενινακάν στην Αρμενία.Οι περιοχές Γκουριανί και Ναγκίου στα σύνορα των περιοχών που ήταν εγκαταστημένοι οι Κιμμέριοι τοποθετούνται στις περιοχές του Καρς και του Λενινακάν. Σε αρμενικές πηγές,η μικρασιατική Καππαδοκία,για μεγάλο χρονικό διάστημα ονομαζόταν «χώρα των Γκαμίρκ».Στη γλώσσα της Οσετίας,τα τοπωνύμια Dzhimara, Dzimyr, Dzamur (Zhamur), Kemert, επίσης χρονολογούνται από την ιστορία των Κιμμέριων. Επιπλέον, στην ονοματολογία της Οσετίας συναντώνται τα ανδρικά ονόματα Dzhimmer,Dzimyr, Gamer, Gamari.Σε μια ιστορική έρευνα για τα τοπωνύμια της Ουκρανίας ο ερευνητής επέστησε την προσοχή στο γεγονός, ότι πολλά τοπωνύμια των δυτικών παραλίων στη νότια Ουκρανία, εξηγούνταν με τη βοήθεια της κουρδικής γλώσσας,η οποία είναι μια από τις ανατολικές ιρανικές γλώσσες. Επίσης,στη βάση της κουρδικής γλώσσας είχε, ήδη,ερμηνευθεί ετυμολογικά ένα ορισμένο μέρος της ονοματολογίας των Σκυθών.
Πληροφορίες σχετικά με τους Κιμμέριους περιέχονται στην «Οδύσσεια» του Ομήρου (αρχές του 8ου π.Χ. αι.), τις ασσυριακές επιγραφές της σφηνοειδούς γραφής (8ος-7ος αι.π.Χ),στην «Ιστορία» του Ηροδότου (5ος αι.π.Χ.),στο Στράβωνα (1ος αιώνα π.Χ.- 1ος αι.μ.Χ.) καθώς και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς. Από τις αναφορές αυτές προκύπτει, ότι οι Κιμμέριοι ήταν οι αρχαίοι ιθαγενείς της βόρειας Μαύρης Θάλασσας και του βορειοδυτικού Καυκάσου.Ζούσαν σε αυτές τις περιοχές, πριν από την άφιξη των Σκυθών.Τα όρια της εγκατάστασής τους ήταν η βόρεια ακτή της Μαύρης Θάλασσας και οι εκβολές του Δούναβη στο Κισινάου,το Κίεβο,το Χάρκοβο,το Noβοτσερκάσκ,το Κρασνοντάρ και το Νοβοροσσίσκ. Αργότερα, αυτές οι φυλές εμφανίζονται στη Μικρά Ασία και τον 6ο αι.π.Χ. εξέρχονται από την ιστορική «αρένα».Πιο ενδεικτική επιστημονική ερμηνεία συναντάμε στο ομηρικό έπος, όπου οι Κιμμέριοι τοποθετούνται στα δυτικά (δυτικοί Κιμμέριοι). Απόηχους αυτής της ερμηνείας,για παράδειγμα,έχουμε στον Ησύχιο («Κερβέριοι») και στο Φώτιο. Από αυτή τη μετακίνηση των Κιμμέριων εμφανίστηκε η παράδοση για τους Κιμμέριους της Ιταλίας.Σύμφωνα με μια σειρά ιστορικών ερευνητών,η ονομασία “Κιμμέριοι” ήταν ένα συγκεντρωτικό και αθροιστικό όνομα. Οι Κιμμέριοι συνδέονται με πολλούς πολιτισμούς της εποχής του χαλκού και της πρώιμης εποχής του σιδήρου.Αυτό δείχνουν οι κατακόμβες και η υλοτομία στη νότια Ουκρανία,στον Καύκασο,στο Κουμπάν,στην Ταυρίδα της Κριμαίας και στις όχθες του Δούναβη κλπ.Τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία, εμφανίζονται στο Κερτς της Κριμαίας. Συγκεκριμένα, με τη χερσόνησο του Κερτς, συνδέονται οι ονομασίες των Κιμμέριων όπως : “περιοχή των Κιμμερίων”, “Κιμμέριος Βοσπόρος”, “πόλη Κιμμερικόν”, “Κιμμερικό όρος,” κλπ.Σύμφωνα με πηγές του Ασσυρίων, ο βασιλιάς του Ουράρτη,Ρούσα I,στα τέλη του 8ου αι.π.Χ. νικήθηκε σε μάχη με το στρατό των «Γκιμιράϊ», τους οποίους οι ιστορικοί συνδέουν με τους Κιμμέριους. Το 679/678 π.Χ.,οι Κιμμέριοι νικήθηκαν από τους Ασσύριους,ενώ σε εκείνη τη μάχη σκοτώθηκε ο αρχηγός τους Τέουσπα.Ο βασιλιάς των Κιμμέριων,Τέουσπα,ήταν ιδρυτής της δυναστείας των Αχαιμενιδών στην Περσία.Ήταν σύζυγος της κόρης του Σκύθη βασιλιά Σπακάια ή Σπάκο,ενώ από το γάμο αυτό γεννήθηκε ο μελλοντικός βασιλιάς των Περσών Κύρος I, παππούς του Κύρου του II, ιδρυτή του περσικού κράτους.Τα στρατεύματά του συνετρίβησαν από τους Ασσυρίους του βασιλιά Ασσαρχαδόν,όταν προσήλθαν προς βοήθεια των Σκυθών μισθοφόρων,υπό την αρχηγία του βασιλιά Παρτάτουα.
Παρ’ολ’αυτά,όμως,στη συνέχεια επιτέθηκαν στη Φρυγία, τη Λυδία και την Κιλικία, όπου επικεφαλής ήταν ο νέος ηγέτης τους, Λύγδαμις, όπως ο Στράβωνας αναφέρει.Ο αποικισμός της Μαύρης Θάλασσας και της Αζοφικής Θάλασσας από τους Έλληνες ξεκίνησε το 6ο αι.π.Χ.Το Κιμμερικόν (Κιμμερίδα),σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε τον 4ο αι.π.Χ. Ο Στράβων αναφέρει στα «Γεωγραφικά» του :
«Τὸ δὲ Κιμμερικὸν πόλις ἦν πρότερον ἐπὶ χερρονήσου ἱδρυμένη͵ τὸν ἰσθμὸν τάφρωι καὶ χώματι κλείουσα· ἐκέκτηντο δ᾽ οἱ Κιμμέριοι μεγάλην ποτὲ ἐν τῶι Βοσπόρωι δύναμιν͵ διόπερ καὶ Κιμμερικὸς Βόσπορος ὠνομάσθη. οὗτοι δ᾽ εἰσὶν οἱ τοὺς τὴν μεσόγαιαν οἰκοῦντας ἐν τοῖς δεξιοῖς μέρεσι τοῦ Πόντου μέχρι Ἰωνίας ἐπιδραμόντες.τούτους μὲν οὖν ἐξήλασαν ἐκ τῶν τόπων Σκύθαι͵ τοὺς δὲ Σκύθας Ἕλληνες οἱ Παντικάπαιον καὶ τὰς ἄλλας οἰκίσαντες πόλεις τὰς ἐν Βοσπόρωι.Εἶτ᾽ ἐπὶ τὴν Ἀχίλλειον κώμην εἴκοσιν͵ ἐν ἧι τὸ Ἀχιλλέως ἱερόν· ἐνταῦθα δ᾽ ἐστὶν ὁ στενώτατος πορθμὸς τοῦ στόματος τῆς Μαιώτιδος ὅσον εἴκοσι σταδίων ἢ πλειόνων͵ἔχων ἐν τῆι περαίαι κώμην τὸ Μυρμήκιον (πλησίον δ᾽ ἐστὶ τοῦ Ἡρακλείου) καὶ τὸ Παρθένιον.Ἐντεῦθεν δ᾽ ἐπὶ τὸ Σατύρου μνῆμα ἐνενήκοντα στάδιοι· τοῦτο δ᾽ ἐστὶν ἐπ᾽ ἄκρας τινὸς χωστὸν ἀνδρὸς τῶν ἐπιφανῶς δυναστευσάντων τοῦ Βοσπόρου.
Ένας άλλος τύπος του χαρακτήρα της ιστορικής παράδοσης για την εισβολή των Κιμμερίων στη Μικρά Ασία,ήταν η κατάκτηση της Σινώπης. Ήδη, στον Ηρόδοτο, υπάρχουν πληροφορίες που συνδέονται με αυτό το γεγονός.
“Φαίνονται δέ οί Κιμμέριοι φύγοντες ές την Άσίην τους Σκύθας
και την χερσόνησον κτίσαντες έν τή νυν Σινώπη πόλις Ελλάς οίκηται.”
Το ακόλουθο απόσπασμα σώζεται μόνο, ως μέρος μιας συλλογής, γραπτής, πιθανώς όχι ενωρίτερα από το 2ο εξάμηνο του 6ου αι,π.Χ. Ανωνύμου «Περίπλους Ευξείνου Πόντου».
(Σινώπη πόλις) επώνυμος
Αμαζόνων των πλησιοχώρων <άπό> μιας,
ην ποτε μεν ωκουν έγγενεΐς οντες Σύροι,
μετά ταύτα δ\\ ώς λέγουσιν, Ελλήνων όσοι
έπ’ Αμαζόνων διέβησαν, Αύτόλυκός τε και
συν Δηιλέοντι Φλόγιος, όντες Θετταλοί’
έπειτα <δ > Αβρών τω γένει Μιλήσιος,
υπό Κιμμερίων ούτος <δ’> άναιρεΐσθαι δοκει
μετά Κιμμερίους Κωος πάλιν δέ Κρητίνης
οί γενόμενοι φυγάδες <τε> των Μιλησίων.
ούτοι συνοικίζουσι δ’ αύτήν ήνίκα
ό Κιμμερίων κατέδραμε την Ασίαν στρατός.».
«Η Σινώπη,πήρε την ονομασία της από μια εκ των Αμαζόνων,οι οποίες ζούσαν σε κοντινή απόσταση. Κατά τη μυθολογία οι Αμαζόνες κατοικούσαν κοντά στις εκβολές του ποταμού Θερμώδοντα.Κάποτε η πόλη κατοικείτο από ντόπιους Σύριους, και στη συνέχεια, όπως λέει η παράδοση,από τους Έλληνες, οι οποίοι έκαναν εκστρατεία εναντίον των Αμαζόνων – ο Αυτόλυκος και ο Φλόγιος με τον Δηιλέοντα, Θεσσαλοί,μετά ο Άβρων,στο γένος Μιλήσιος,ο οποίος σκοτώθηκε από τους Κιμμέριους.Μετά τους Κιμμέριους — πάλι ο Κώος και ο Κρετίνος, Μιλήσιοι εξόριστοι.Αυτοί αποκατέστησαν την πόλη,όταν ο στρατός των Κιμμέριων εισέβαλε στην Ασία».Σχετικά με την έννοια της λέξης «συνοικίζειν»,εδώ σημαίνει «να αποκαταστήσει /να επαναποικίσει την ερειπωμένη πόλη, να συγκεντρώσει του διάσπαρτα απομεινάρια του πληθυσμού μετά την καταστροφή». Συνδυασμός των λέξεων «πάλιν» και «συνοικίζειν» υπάρχει και στον Ευρυπίδη, που βρίσκεται αναλογικά και στο κείμενο του Ψευδοσκύμνου για την αποκατάσταση των Αβδήρων: «μή Τροίαν άθροιση και ξυνοικίση πάλιν».
Για να αναδειχθεί,ότι οι σύγχρονοι κλασικοί συγγραφείς ήταν ακριβείς στις βασικές πληροφορίες τους για τους Κιμμέριους,δεν χρειάζονται βαθιές αναλύσεις και συλλογισμοί.Κάποια παραδείγματα από το Στράβωνα,είναι αρκετά για να μας δώσουν το στίγμα της παρουσίας των Κιμμερίων στη Μικρά Ασία.Παράδειγμα πρώτο:Αρχίζουμε από το όνομα του ηγέτη των Κιμμερίων,τον οποίο ο Στράβωνας αποκαλεί Λύγδαμη.Γνωρίζουμε,επίσης,από σύγχρονα ασσυριακά έγγραφα,ότι ο ηγέτης των Κιμμερίων έφερε το όνομα Δύγδαμις. Η πλήρης ταυτότητα αυτών των δύο ονοματικών τύπων,ποτέ δεν τέθηκε υπό αμφισβήτηση.Η εναλλαγή των Δ/Λ,έχοντας κατά νου το λουβικό d/l ή απλά τον κατάλογο διαφορετικών παραδειγμάτων μιας τέτοιας εναλλαγής στις ανατολικές γλώσσες δεν καθιστά πρόβλημα. Εδώ,μπορούμε με βεβαιότητα να εξαιρέσουμε τη σύμπτωση και κατά συνέπεια τη συνωνυμία,αφού πρόκειται για ένα και το αυτό πρόσωπο.Παράδειγμα δεύτερο:Κατά το Στράβωνα,ο Λύγδαμις σκοτώθηκε στην Κιλικία. Από το ασσυριακό κείμενο,επίσης γνωρίζουμε,ότι ο Δύγδαμις υπέμεινε την ήττα από τους Ασσυρίους στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία και ότι πέθανε εκεί.Ο Δύγδαμις,εμφανίζεται σε αυτό το παράδειγμα,ως ηγέτης των Σκυθών και των «ορεσίβιων» – κατοίκων των ορεινών περιοχών της βορειοανατολικής Μεσοποταμίας – την περίοδο κατά την οποία,η λέξη αυτή,ίσως,ταυτιζόταν με τη λέξη «βάρβαροι».Παρακάτω,ο Στράβωνας,σημειώνει ότι οι Τριήρες,τους οποίους συγχέει και συνδέει με τους Κιμμέριους,τελικά κυριεύθηκαν από τους Σκύθες.Κι όμως,μένει ασαφές και πρέπει να θεωρηθεί ουσιαστικό το γεγονός,ότι και οι δύο πηγές αναφέρονται στους Σκύθες.Παράδειγμα τρίτο: Ο Στράβωνας,όπως αναφέραμε παραπάνω,συγχέει τους Κιμμέριους με άλλη εθνότητα,τους Τριήρες.Αυτοί ήταν ένα από τα πολυάριθμα θρακικά φύλα.Ο σπάνιος τρισύλλαβος τύπος της ονομασίας τους (Τρι-ή-ρες),διασώθηκε στην ποίηση του ποιητή Καλλίνου του Εφέσιου (7ος αι.π.Χ.),που αναπαράχθηκε και από τους βυζαντινούς λεξικογράφους.Το αναφερόμενο απόσπασμα,που περιέχει τη λέξη «Τριήρες»,σχετικά με τους ηγήτορες άνδρες τωνΤριήρων,είναι αρκετό για να μας δείξει,ότι τον 7ο αι.π.Χ. οι Τριήρες ήταν παρόντες στη Μικρά Ασία.Δεν είναι,ίσως,τυχαίο το γεγονός,ότι ο Στράβωνας ονομάζει συγκεκριμένα αυτό το θρακικό φύλο ως δορυφόρο των Κιμμερίων.Με αυτά τα παραδείγματα,ο Στράβωνας θεωρούσε τις πληροφορίες για τους Κιμμέριους πολύτιμες και οι οποίες απουσιάζουν από τον Ηρόδοτο.Το ερώτημα,όμως,είναι από πού πήρε αυτές τις πληροφορίες ο Στράβωνας.Αρχίζουμε από τη σύντομη παρατήρηση του Ηροδότου :
«Πρὸ δὲ τῆς Κροίσου ἀρχῆς πάντες Ἕλληνες ἦσαν ἐλεύθεροι.
Τὸ γὰρ Κιμμερίων στράτευμα τὸ ἐπὶ τὴν Ἰωνίην ἀπικόμενον,
Κροίσου ἐὸν πρεσβύτερον,οὐ καταστροφὴ ἐγένετο τῶν πολίων, ἀλλ’ ἐξ ἐπιδρομῆς ἁρπαγή».
Εδώ,ο Ηρόδοτος,στηρίζει την εκτίμησή του για το ρόλο του βασιλιά της Λυδίας,Κροίσου,στην ιστορία της Ελλάδας και ο οποίος ήταν ο πρώτος από τους διάσημους σε μας, μη Έλληνες, που υπέταξε κάποιες ελληνικές πόλεις,υποχρεώνοντάς τες να πληρώνουν φόρους.Ο Ηρόδοτος γνώριζε,ότι η εισβολή των Κιμμέριων προηγήθηκε της εκστρατείας του Κροίσου και θεωρεί αυτή την εισβολή ως πρόσκαιρο και ασήμαντο γεγονός σε σχέση με τη μακροχρόνια εκστρατεία του Κροίσου με στόχο την υποταγή των ελληνικών πόλεων της δυτικής Μικράς Ασίας.Παρατηρούμε,εδώ,ότι ο Ηρόδοτος αισθάνθηκε την ανάγκη να διαψεύσει την κριτική στην ερμηνεία της κατάκτησης του Κροίσου.Υποθέτει,προφανώς,ότι κάποιοι από τους αναγνώστες του ή ακροατές του,εξέφραζαν την αντίρρησή τους,ότι η εισβολή των είχε μεγαλύτερη επίδραση στα ελληνικά πράγματα.Ακόμη,προφανώς,ότι μια τέτοια αντίρρηση προερχόταν από τους μικρασιατικούς λαούς ή ακόμη ακριβέστερα από τους Έλληνες της Ιωνίας,επειδή αυτοί βίωναν και υπέμεναν το κύριο βάρος των εισβολών των Κιμμέριων.Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση,μπορούμε να θεωρήσουμε,ότι η εισβολή των Κιμμέριων άφησε το “αποτύπωμά” της επί μακρόν στους Έλληνες της Ιωνίας.Μεταξύ αυτών,πρέπει να αναφέρουμε,ότι η φράση του Ηροδότου «Πρὸ δὲ τῆς Κροίσου ἀρχῆς πάντες Ἕλληνες ἦσαν ἐλεύθεροι.»,δείχνει τη διείσδυση του Λυδού βασιλιά και σε άλλες περιοχές.Η λεηλασία των Σάρδεων από τους Κιμμέριους,στάθηκε ακόμη μια αφορμή για την ποίηση του Καλλίνου.Επίσης,η καταστροφή της Μαγνησίας του Μαιάνδρου από τους Τριήρες,αναφέρεται και στον Αρχίλοχο.Έτσι,μπορούμε να υποθέσουμε,ότι ο Ηρόδοτος,ίσως,να «ακούμπησε» σε ποιητικές πηγές.Ωστόσο,πρέπει να εξετάσουμε και τα αποσπάσματα και τις μαρτυρίες κάποιων περιόδων σε σημαντικά χρονικά διαστήματα ανάμεσα στο Στράβωνα,ο οποίος έγραψε στην αρχή της 1ης χιλιετίας μ.Χ., και τον 7ο αι.π.Χ. Ήδη,αναφέραμε,ότι οι Έλληνες της Μικράς Ασίας θεωρούσαν την εισβολή των Κιμμέριων σημαντικό γεγονός.Σ’αυτά τα συμφραζόμενα κρύβεται το νόημα μιας «περίεργης» παρατήρησης του Στράβωνα και συγκεκριμένα,ότι ο Όμηρος εντοπίζει την περιοχή κατοίκησης των Κιμμέριων όχι στο βορρά,αλλά στα πέρατα της δύσης και κοντά στην είσοδο του Άδη και σύμφωνα με την κοινή γνώμη των Ιώνων,που απεχθάνονταν αυτά τα φύλα.Οι συγγραφείς των ελληνιστικών χρόνων,τους οποίους μιμείται εδώ ο Στράβωνας,ομοίως,γνώριζαν για την ακραία αντιπάθεια των Ιώνων για τους Κιμμέριους ή για κάποιο λόγο προσέθεσαν αυτή τους την αντιπάθεια σε υπερθετικό βαθμό,ώστε ο Ίωνας ποιητής στους στίχους του τοποθέτησε μεταφορικά αυτούς ως γείτονες του κάτω κόσμου.Εάν θεωρήσουμε αξιόπιστη την απέχθεια των Ιώνων έναντι των Κιμμέριων,τότε μπορούμε με ακρίβεια να θεωρήσουμε,ότι η εισβολή των Κιμμέριων στην Ιωνία,άφησε το “αποτύπωμά” της στην περιοχή επί μακρόν.Ένα από τα ελάχιστα γεγονότα στην πρώιμη ιστορία της Ιωνίας,για το οποίο αρκετά καλά είμαστε πληροφορημένοι,είναι ο Μελιακός πόλεμος,κατά τον οποίο, διάφορες πόλεις της Ιωνίας κινήθηκαν εναντίον της πόλης Μελιάδας της Καρίας,επί της χερσονήσου της Μυκάλης,στις αρχές του 7ου αι.π.Χ..Όπως συχνά συμβαίνει,όταν οι νικητές είναι πολλοί,αυτοί «μάλωσαν» για τα λάφυρα.Η Σάμος,η Πριήνη,η Μίλητος και η Κολοφώνα εκδήλωσαν τα δικαιώματά τους σε σημαντικό μέρος της κατακτημένης περιοχής των Μελιάδων. Αυτές οι έριδες, συνεχίστηκαν μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια,όταν οι κυβερνήτες-μονάρχες διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στις σχέσεις ανάμεσα στις πόλεις της Ιωνίας. Στις επιστολές του Λυσιμάχου,βασιλιά της Μακεδονίας διαβάζουμε :
οί μέν ούν Πριηνεις τήν μέν έξ αρχής γεγενημένην αύτ[οις]
[κτήσι]ν τής Βατινήτιδος χώρας έπεδείκνυον έκ τε τών Ιστοριών κ[α’ι έκ]
[τών ά]λλων μαρτυρίων και δικαιωμάτων μ[ε]τά τών έξετών σ[πον]δώ[ν].
[ύστε]ρον δέ συνωμολόγουν Λυγδάμεως έπελθόντος έπι τήν Ιω[νί-]
[αν μετά] δυνάμεως, τούς τε λοιπούς έγλιπεΐν τήγ χώραν και Σαμί[ους]
[εις τήν ν]ήσον άποχωρήσαι· τον δέ Λύγδαμιν κατασχόντα [τρί]α
[έτη αύτοΐς] πάλιν άποδιδόναι τάς αύτάς κτήσεις, τούς δέ Πριη-
[νέας παρειληφέ]ναι, Σαμίων δέ ούθένα παραγενέσθαι παράπα[ν το-]
[τε πλήν εΐ τις έ]τύγχανεν παρ’ αύτοΐς κατοικών τούτον δέ τ[ώ]ν
[άγρών τό γιγνόμίενον προσενέγκασθαι Πριηνεύσιν ύστερον δ[έ ύπο-]
[στρέψαντας μετά β]ίας Σαμίους παρελέσθαι τήγ χώραν αύτών άπ[ο-]
[πεμφθήναι ούν παρά] Πριηνέων Βίαντα περί διαλύσεων τοΐς Σα[μίοις]
[πρεσβευτήν τούτον δ]έ διαλύσαί τε τάς πόλεις και τούς οίκούντα[ς]
[άποχωρήσαι τής Βα]τινήτιδος χώρας.
Η εισβολή του Λύγδαμη αποτέλεσε το ορόσημο στη συνοριακή διαμάχη,ενώ οι Σάμιοι και οι Πριηνείς μετέφεραν στο Λυσίμαχο τα πειστήρια που αποκάλυπταν το ρόλο αυτών των γεγονότων στην ιστορία των Ιώνων,Εδώ,για άλλη μια φορά,παρατηρούμε τη σημαντότητα του γεγονότος της εισβολής των Κιμμέριων για τους Ίωνες. Σύμφωνα με το Στράβωνα,ο βασιλιάς της Φρυγίας,Μίδας (738-696 π.Χ.),γνωστός σε μας από τους αρχαιοελληνικούς μύθους,δηλητηριάστηκε από το αίμα ταύρου για να μην πέσει στα χέρια των Κιμμέριων κατακτητών. Η επανεγκατάσταση των Κιμμέριων στην Καππαδοκία συμπίπτει με την εποχή των πολέμων με τη Φρυγία και τη Λυδία. Η κύρια περιοχή κατοίκησής τους στην Καππαδοκία συνδέεται με τον ποταμό Άλυ – σήμερα Κιζίλ Ιρμάκ…
συνεχίζεται…
Περισσότερα για τη μελέτη-έρευνα στις κάτωθι διευθύνσεις :
http://co2b.ru/docs/enj.2017.01.01.pdf
