Στο ιδιόμορφο πλαίσιο των περιορισμένων μεγεθών και των ενίοτε αντιφατικά φορτισμένων ζητουμένων της ελληνικής μουσικής ζωής κατά τον 20ό αιώνα, ο μικρασιάτης συνθέτης Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984) συνιστά ειδική περίπτωση.
Γιώργος Σακαλλιέρος
Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984): Ζωή, έργο και συνθετικό ύφος
Οπως και ο συνομήλικός του Κουρτ Βάιλ (1900-1950), έτσι κι αυτός ξεκίνησε κάνοντας σοβαρές μουσικές σπουδές στη Γερμανία, οι οποίες του άνοιγαν τον δρόμο για να γίνει δημιουργός συμφωνικών έργων, όπερας και έργων μουσικής δωματίου. Ωστόσο, καθ’ οδόν, ανταποκρίθηκε με μεγάλη έφεση και στο κάλεσμα διαφορετικών ερεθισμάτων, επενδύοντας με επιτυχία στις διαφαινόμενες προοπτικές. Οι προοπτικές αυτές υλοποιήθηκαν πλήρως επί ελληνικού εδάφους, στις δύσκολες δεκαετίες ’30-’50. Ακόμη και σήμερα, 26 χρόνια μετά τον θάνατό του και ενώ η μουσική μας ζωή έχει πλέον εξελιχθεί προς τελείως διαφορετικές κατευθύνσεις, δεν υπάρχει Ελληνας κάποιας ηλικίας που να μην έχει στα ακούσματά του τα επί δεκαετίες δημοφιλή τραγούδια που συνέθεσε με το ψευδώνυμο Κώστας Γιαννίδης: «Θα ξανάρθεις», «Χτες το βράδυ ονειρεύτηκα», «Λες και ήταν χτες», «Θα ‘ρθω μια νύχτα με φεγγάρι», «Λίγα λουλούδια», «Ξύπνα αγάπη μου». Πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι πίσω από το παραπάνω ψευδώνυμο βρισκόταν -δίχως να κρύβεται- ο ίδιος ευαίσθητος και εμπνευσμένος άνθρωπος που ως συνθέτης σοβαρής μουσικής μάς άφησε τη «Μικρασιατική Ραψωδία» και τις δύο «Δωδεκανησιακές Σουίτες»; Τι ερεθίσματα, τι παραστάσεις και εμπειρίες έκαναν εφικτή αυτή τη διπλή δημιουργική κατάθεση; Πώς αντιμετώπιζε ο ίδιος αλλά και οι σύγχρονοί του τη διπλή καλλιτεχνική του σταδιοδρομία; Τι χαρακτήρα έχουν οι σοβαρές συνθέσεις του και πώς σχετίζονται με αυτές των συγχρόνων του συνθετών της Ευρώπης του Μεσοπολέμου αλλά και της καλομοιρικής Εθνικής Σχολής; Τα σύνθετα αυτά ερωτήματα διερευνά εξαντλητικά στις πλήρεις διαστάσεις τους και απαντά με εντυπωσιακή επιτυχία η μελέτη του μουσικολόγου Γιώργου Σακαλλιέρου.
Η έκδοση περιλαμβάνει απίστευτο όγκο πληροφορίας. Λειτουργικά οργανωμένη και κριτικά αξιολογημένη, η ύλη χωρίζεται σε δύο μέρη και έξι κεφάλαια: εκτίθεται αναλυτικά ο βίος του συνθέτη (1), εξετάζονται χωριστά οι δύο όψεις της εργογραφίας του παρέχοντας καταλόγους έργων (2), διερευνάται η υποδοχή αμφότερων των όψεων του έργου του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (3), αναλύεται προσεκτικά το συνθετικό ύφος των σοβαρών συνθέσεών του (4), επιχειρείται μια αναλυτική προσέγγιση των έργων του για ορχήστρα (5), τέλος, εξετάζεται το συνθετικό του έργο στο πλαίσιο της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας (6). Την έκδοση προλογίζει ο διευθυντής της σειράς, καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ Δημήτρης Γιάννου, και τη συμπληρώνουν αγγλική σύνοψη, αναλυτική βιβλιογραφία και δίγλωσσο ευρετήριο κύριων ονομάτων. Παρ’ ότι οι σε βάθος τεχνικές αναλύσεις και οι στενά μουσικολογικές προσεγγίσεις με πλήθος αποσπασμάτων μουσικού κειμένου καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του βιβλίου, αυτό κάθε άλλο παρά αποτείνεται στενά σε μουσικολόγους. Η σφαιρική πληρότητα της τεκμηρίωσης και η γενναιόδωρη πλαισίωση του εκάστοτε πυρήνα του θέματος από πλήθος συμφραζομένων ενεργοποιούν συσχετισμούς και αναφορές μεγάλου βάθους στους χώρους της μουσικής και του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος, καθιστώντας την ανάγνωση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και γεμάτη εκπλήξεις. Μέσα από τις 465 σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν η πολιτιστική ζωή της μικρασιατικής Σμύρνης μέχρι τις παραμονές της Καταστροφής του ’22 και η κοσμοπολίτικη μουσική ζωή του μεσοπολεμικού Βερολίνου, με τον στενό κύκλο των Ελλήνων καλλιτεχνών που σπούδαζαν ή διέπρεπαν εκεί ανοιχτοί σε ρεύματα, τάσεις και εμπειρίες. Εν συνεχεία εκτίθενται όψεις της μουσικής ζωής στη ραγδαία μεταβαλλόμενη Αθήνα του μεσοπολέμου, έναν κόσμο διαφορετικών μεγεθών, ισορροπιών και προτεραιοτήτων, στον οποίο ο Κωνσταντινίδης διέπρεψε με το ψευδώνυμο Γιαννίδης ως συνθέτης ελαφράς μουσικής. Τέλος, με άξονα την ύστερη δράση και δημιουργία του, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η παρουσίαση όψεων της εγχώριας μουσικής ζωής κατά τις πρώτες, κρίσιμα μεταβατικές μεταπολεμικές δεκαετίες του ’50 και του ’60, αλλά και μέχρι το ’84. Αναλύσεις, συγκρίσεις και αντιπαραθέσεις του μουσικού υλικού επιτρέπουν στο γνώστη τής μουσικής τού Κωνσταντινίδη -εννοώ τον απλό φιλόμουσο που έχει ακούσει τα έργα του ζωντανά ή ηχογραφημένα- να επιχειρήσει μια πιο ενημερωμένη επαναξιολόγηση των όσων ήδη γνωρίζει και αγαπά.
Γιάννης Σβώλος
enet.gr
