Μικρά Ασία – Σμύρνη Τρίτη 5 Σεπτεμβρίου 1922
Περιμένοντας τους βαρβάρους όλοι ετοιμάζονται:
Οι Χριστιανοί, Έλληνες και Αρμένιοι, με το προαίσθημα του θανάτου. Οι Ευρωπαίοι της ξηράς με το φόβο μήπως διακινδυνεύσουν και αυτοί.Και οι Ευρωπαίοι της θάλασσας, πάνω στα πολεμικά πλοία τους, με την κρυφή ελπίδα να απολαύσουν κάποιο συνταρακτικό θέαμα.Το θέαμα μιάς προαποφασισθείσης τραγωδίας.
Αντίθετα με το Καβαφικό ποίημα οι βάρβαροι, δυστυχώς φτάνουν στη δύστυχη πόλη της Σμύρνης το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου και το Τούρκικο ιππικό αναπτύσσεται στην προκυμαία. Τα Ελληνικά στρατεύματα κατεβαίνουν προς τον Τσεσμέ. Οι θηριωδίες αρχίζουν την ίδια νύχτα. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν και οι σπαρακτικές φωνές υψώνονταν παντού… Οι συμμαχικοί στόλοι μένουν απαθείς…
Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου: Ο μεγάλος Νουρεντίν παραδίδει τον ηρωικό μητροπολίτη Χρυσόστομο στον όχλο.
Τον άρπαξαν, τον έσυραν από την γενειάδα, του έβγαλαν τα μάτια με ένα μαχαίρι, του έσκισαν τα ράσα, ποδοπάτησαν το καλυμμαύκι…τον λιθοβόλησαν φωνάζοντας “ξεσκίστε τον το σκύλο” και οι δήμιοι μεταξύ τον οποίον και παιδιά, πήραν από ένα τμήμα του διαμελισμένου σώματος και το περιέφεραν σε διάφορες συνοικίες ουρλιάζοντας…
Ο τρόμος και το αίμα πρωταγωνιστούσαν στη μαρτυρική πόλη…
Τρεις μέρες μετά η πόλη πυρπολείται, καίγεται…
Δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός, ούτε είχε σχέση με το Ελληνικό ή Αρμένικο στοιχείο.Ήταν μια καλά σχεδιασμένη από τους Κεμαλικούς πράξη, που αποσκοπούσε στον ολοκληρωτικό αφανισμό του Ελληνικού Μικρασιατικού Κέντρου και μαζί του και όλων των Ελληνικών πληθυσμών, ταυτόχρονα οι φρικαλεότητες συνεχίζονταν: Πυροβολούν παιδιά, βιάζουν και δολοφονούν γυναίκες, σταυρώνουν και πεταλώνουν ιερείς. Διασκεδάζουν σκοτώνοντας όσους προσπαθούν να γλιτώσουν από τις φλόγες που τύλιγαν τα σπίτια τους…
Από την Τετάρτη ως το Σάββατο (13-16 Σεπτεμβρίου) μαινόταν η φωτιά και συνεχιζόταν η ανελέητη σφαγή.
Οι λίγοι τυχεροί κατάφερναν να επιβιβαστούν σε κάποιο πλεούμενο.Οι περισσότεροι “πέθαιναν” πολλές φορές πριν πεθάνουν.
Γύρω στις 150.000 συλλαμβάνονται και στέλνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα βάθη της Ανατολής. Στη διαδρομή οι περισσότεροι ή φονεύονται ή πεθαίνουν από κακουχίες. Αλλά και αυτοί που τελικά φθάνουν στο προορισμό τους, δε θα έχουν και καλύτερη τύχη.
Ένας πρόσφυγας διηγείται πως είδε και έζησε ο ίδιος τα γεγόνοτα. Πλήρωσε μαζί με άλλους,4.000 φράγκα σε ένα λεβαντίνο, για να τους περάσει με το σκάφος του στη Σάμο.
Η αισχροκέρδεια και η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου δεν έλειπαν ούτε τις τρομακτικές εκείνες στιγμές.
Οι θηριωδίες, που στα Βουρλά και σε άλλες περιοχές ξεπερνούσαν την ανθρώπινη φαντασία και προκαλούν ανείπωτη ντροπή για το ανθρώπινο γένος, γράφουν το τελευταίο επεισόδιο της ζωντανής τραγωδίας. Μάταια όλοι περίμεναν κάποιο “από μηχανής Θεόν” για να δώσει λύση.
Φαίνεται όμως ότι αυτός μόνο στις αρχαίες τραγωδίες με το μυθικό περιεχόμενο εμφανιζόταν…
Ο Νίκος Σταυρινίδης ήρθε στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1922,αφού γλίτωσε ως εκ θαύματος από την Τούρκικη αιχμαλωσία και τις μεγάλες σφαγές της Σμύρνης.
Η ζωή του είναι ολόκληρη μια περιπέτεια.Γεννήθηκε στο χωριό Σα’ί’π,στην Ερυθραία της Μικράς Ασίας το 1895.
Ο Νίκος Σταυρινίδης σπούδασε στο Ελληνογαλλικό Λύκειο του Χρ.Αρώνη στη Σμύρνη,καθώς και στην Αγγλική Σχολή Μπάξερ της ίδιας πόλης.Προικισμένος με εκπληκτική μνήμη και διάθεση για ξένες γλώσσες έμαθε θαυμάσια γαλλικά,αγλλικά,γερμανικά και ιταλικά.
Ως μητρική γλώσσα έμαθε μαζί με την Ελληνική και την Τουρκική και αύξησε τις γνώσεις του κοντά σε μεγάλους Τούρκους δασκάλους. Ο Νίκος Σταυρινίδης ήταν από τους ελάχιστους Έλληνες που γνώριζε εξαίρετα την προκεμαλική τουρκική γλώσσα με όλους τους τύπους γραφής της,που είναι εφτά.Θεωρείτο μάλιστα αυθεντία σε θέματα ανάγνωσης παλιών τουρκικών εγγράφων,και μόνο ο Δημητριάδης στη Θεσσαλονίκη μπορούσε να συγκριθεί μαζί του.Ο Σταυρινίδης εγκαταστάθηκε στον Πειραιά ως το 1925.Λόγοι οικογενειακοί τον έφεραν στην Κρήτη το 1925.Η επιστημονική του δράση αρχίζει ουσιαστικά από το 1937 οπότε ο Σταυρινίδης διορίστηκε στην υπηρεσία του Δήμου Ηρακλείου με τον κατώτερο βαθμό και μισθό.
Οργανώθηκε ένα μικρό γραφείο,όπου άρχισε το μεταφραστικό έργο του.Όλη η υπόλοιπη ζωή του πέρασε μέσα στο μικρό γραφείο της Βικελαίας Βιβλιοθήκης,ανάμεσα σε σωρούς από βιβλία και χειρόγραφα.Το 1945 ο Νίκος Σταυρινίδης ανέλαβε αμισθί την διεύθυνση της και εργάστηκε με ιδιαίτερο ζήλο για την οργάνωση ,την ταξινόμηση και τον ευρετηριασμό των πολύτιμων θησαυρών της.
Ο Νίκος Σταυρινίδης κατανόησε την σημασία των κωδικών του τούρκικου Ιεροδικείου Ηρακλείου,που αποτέλεσαν το γνωστό Τούρκικο αρχείο,μαζί με ορισμένα άλλα χειρόγραφα. Ήταν μια σημαντική και δυσπρόσιτη πηγή της κρητικής ιστορίας κατά τη φοβερότερη περίοδο της,την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669-1898). Ο Νίκος Σταυρινίδης συνέλαβε την ιδέα να μεταφράσει τα έγγραφα αυτά,για να χρησιμοποιηθούν ιστορικές πηγές και έκαμε το έργο αυτό έργο ζωής.
Το μεταφραστικό έργο του Σταυρινίδη περιλανβάνει 2840 μεταφράσεις εγγράφων κρατικών και ιδιωτικών που καλύπτουν την πρώτη περίπου εκατονταετία της τουρκοκρατίας στην Κρήτη, ως τα 1764.
Έτσι έμειναν αμετάφραστα σπουδαιότατα έγγραφα για μεγάλα γεγονότα όπως είναι η επανάσταση του Δασκαλογιάννη ή η επανάσταση του 1821.
Ωστόσο το τεράστιο αυτό έργο, είναι προιόν της αγάπης και του αθόρυβου μόχθου ενός μόνο ανθρώπου, είναι ένα μέγα μνημείο εθνικής προσφοράς.Τα έγγραφα αυτά διαφωτίζουν σκοτεινές πτυχές της τοπικής ιστορίας, σε καιρούς χαλεπούς και βοηθούν στη λύση μεγάλων ιστορικών προβλημάτων όπως είναι οι εξισλαμισμοί, ομαδικοί ή ατομικοί, εκούσιοι ή βίαιοι, το φορολογικό σύστημα, οι αυθαιρεσίες των Τούρκων γενίτσαρων, οι μικτοί γάμοι, η οργάνωση και διοίκηση της κρητικής Εκκλησίας, η ανασυγκρότηση των μοναστικών κέντρων, η συμπεριφορά των ντόπιων μουσουλμάνων, το δουλεμπόριο και πολλά άλλα.
Για το μεταφραστικό έργο του ο ίδιος ο Νίκος Σταυρινίδης έγραφε σκαλίζοντας και ερευνώντας σαράντα χρόνια και περισσότερα τους γεμάτους σκόνη κώδικες, αισθανόταν μεγάλη ευχαρίστηση βρίσκοντας σ”αυτούς πολύτιμα άγνωστα ιστορικά στοιχεία, τα οποία για πρώτη φορά έρχονταν στο φως της δημοσιότητας.
Η απασχόληση αυτή στο “παρθένο” τούτο αρχείο έγινε έργο ζωής για μένα. Ονομάζω αυτό “παρθένο” γιατί όταν πριν από δυό και τρείς αιώνες γράφτηκαν τα έγγραφα στους κώδικες αυτούς κανένας δεν ερεύνησε, ούτε φυλλομέτρησε αυτούς, έτσι ώστε και αυτή ακόμα η απορροφητική σκόνη, την οποίαν χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για το στέγνωμα της μελάνης, να διατηρείται ατόφια από τότε μέχρι σήμερα.
Αλλά ακόμα όταν οι κώδικες πέρασαν στα χέρια της Κρητικής πολιτείας, κανείς από τους ντόπιους, θέλησε να ασχοληθεί με αυτούς.Ίσως η πρωτοτυπία των γραφόμενων από το Ιεροδικείο και το Διβάνι, η ποικιλία με αραβική γραφή των εγγράφων αυτών και ακόμη η έλλειψη τουρκομαθών και με ιστορική κατάρτιση για την κατανόηση της σημασίας και του λόγου για τον οποίο γραφτήκανε και στάλθηκαν οι κυβερνητικές αυτές παπάγες (φιρμάνια) και τα λοιπά έγγραφα, να εμπόδισαν αυτούς που ήθελαν να ασχοληθούν με την έρευνα και τη μελέτη των κωδικών αυτών…
Για το τεράστιο αυτό έργο του ο Νίκος Σταυρινίδης, βραβεύτηκε το 1976 από την Ακαδημία Αθηνών.
Τέλος, εδώ και μερικά χρόνια ο Νίκος Σταυρινίδης έχει πεθάνει.
Δημοσιογραφική έρευνα-Επιμέλεια-Ρετουσάρισμα
Ιωάννης Μιχ. Δογάνης
Συνταξιούχος Βιβλιοθηκάριος
Το παρόν κείμενο έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα Πατρίς στις 02/05/2011
