Σήμερα, 101 χρόνια μετά μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι η μικρασιατική καταστροφή υπήρξε η μεγαλύτερη τραγωδία στην ιστορία του ελληνικού έθνους, καθώς για πρώτη φορά ο ελληνικός κόσμος περιορίστηκε στα γεωγραφικά όρια του στενού ελλαδικού χώρου.
Ωστόσο παραμένουν ακόμα πολλές λευκές σελίδες καθώς η χώρα μας αποσιώπησε για πολλά χρόνια την προσφυγική της ταυτότητα, δεν υπάρχει ενιαίο αφήγημα και παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο ιστορικοί να γράφουν και να ερμηνεύουν τα γεγονότα μέσα από την πολιτική τους ταυτότητα δημιουργώντας έτσι μια σύγχιση και την συνέχεια ενός ιδιότυπου διχασμού.
Η Μικρασιατική Καταστροφή, γράφει ο Ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθινός, «υπήρξεν η τελευταία φάσις του υπερποντίου Ελληνισμού. Υπό τα ερείπιά της ετάφησαν αι Ιωνικαί και Ποντιακαί αποικίαι, αι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το μέγα εκπολιτιστικόν έργοv του Βυζαντίου, η θαυμασία αντίστασις και το αφανές κατόρθωμα των Ελλήνων της Τουρκοκρατίας.
Η Μικρασιατική Καταστροφή με λίγα λόγια
Με τον όρο μικρασιατική καταστροφή περιγράφεται περισσότερο η τελευταία φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή το τέλος του “ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919-22”. Η φυγή από την Τουρκία της ελληνικής διοίκησης, που είχε εγκατασταθεί στα δυτικά μικρασιατικά παράλια, στη Σμύρνη, κατά τη Συνθήκη των Σεβρών, (αμέσως μετά την ανακωχή του Μούδρου 1919). Οπως και η σχεδόν άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μετά την κατάρρευση του μετώπου.
Αλλά και η γενικευμένη πλέον γενοκτονία και εκδίωξη τους ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία, που είχε όμως ξεκινήσει πολύ νωρίτερα (1914) και που είχε διακοπεί με την “ανακωχή του Μούδρου”.
Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, μετά τη Καταστροφή της Σμύρνης (14 Σεπτεμβρίου 1922) και της Ανακωχής των Μουδανιών, την εκκένωση της χερσονήσου της Καλλίπολης (στις 11 Νοεμβρίου) από το εκεί ελληνικό στοιχείο, με την “υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών”.
Η ανταλλαγή ακολούθησε στη συνέχεια, μέχρι το 1924, απ΄ όλη τη Μικρά Ασία και τον ερχομό 1,5 εκατομμυρίων ελλήνων προσφύγων στην Ελλάδα, να επιφέρουν την τελεία καταστροφή του Θρακικού και Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Ο πλήρης απολογισμός της καταστροφής αυτής που συντελέσθηκε ιστορικά σε δύο περιόδους, 1914-1918 και 1920-1924 είναι πράγματι πολύ δύσκολος.
Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα “τάγματα εργασίας”, με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά. Οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της “Ανεξαρτησίας” δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως.
Η Καταστροφή της Σμύρνης
Η καταστροφή της Σμύρνης μετά την φωτιά που κατέστρεψε μόνο την Ελληνική και Αρμενική συνοικία στις 14 Σεπτεμβρίου 1922, ήταν το τέλος της ελληνικής τραγωδίας.
Αποτέλεσμα : 25.000 νεκροί και τραυματίες στρατιώτες. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 800.000 νεκρούς. Οι περισσότεροι που ήρθαν ήταν ηλικιωμένοι, γυναίκες και ορφανά καθώς οι άνδρες ηλικίας 18-45 ετών με απόφαση των Τούρκων εμειναν πίσω και στάλθηκαν σε πορείες θανάτου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού, στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000 και στα Αδανα 70.000.
Σύνολο 2.845.000 Έλληνες που αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της περιοχής που κυριαρχούσε οικονομικά, είχε δε καταφέρει να διατηρήσει την πολιτιστική του κληρονομιά παρ’ ότι αποτελούσε μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.
Ξεριζωμένοι από τον τόπο τους χρειάστηκαν τουλάχιστον μια γενιά (τη δεύτερη) για να μπορέσουν να ξαναδημιουργήσουν σπίτια, νέους δεσμούς και επιρροή μέχρι την ενσωμάτωση τους στη σημερινή Ελλάδα.
14 Σεπτεμβρίου Ημέρα Εθνικής Μνήμης
Σύμφωνα με το Νόμο 2645 /ΦΕΚ 234/1998 καθιερώθηκε η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα τιμής και μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος και έχει καθοριστεί με κάθε λεπτομέρεια το περιεχόμενο και ο τρόπος οργάνωσης των εκδηλώσεων για την ημέρα αυτή, ύστερα από γνώμη της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (ΟΠΣΕ).
Στόχος των εκδηλώσεων αυτών δεν είναι και δεν πρέπει να είναι η καλλιέργεια αισθημάτων μίσους και εκδικητικότητας προς τους γείτονες μας Τούρκους. Οφείλουμε να ενημερώσουμε και να διδάξουμε, τόσο την ελληνική, όσο και την τουρκική νέα γενιά για τα λάθη του παρελθόντος, ούτως ώστε αυτά να μην επαναληφθούν στο εγγύς μέλλον από τους ίδιους. Έχουμε ευθύνη να τους μιλήσουμε για τις τραγικές συνέπειες ενός πολέμου και κυρίως για τα αγαθά της ειρήνης για την επικράτηση της οποίας πρέπει να αγωνίζονται στη ζωή τους.