Του Χαρίτωνος Ε. Φραγκούλη
Ο Κυριάκος Λαζαρίδης (γνωστός και ως Πεσματζόγλου ) θα περάσει για να αφήσει το στίγμα του αθόρυβα , μα πολύ βαθιά , δημιουργικά και ανεξίτηλα , στο χώρο της κατασκευής μουσικών οργάνων ,ως ο πιο παλιός οργανοποιός της ιστορίας του ρεμπέτικου. Γεννημένος στο Βουδάριο της Καππαδοκίας το 1910 στη Μικρά Ασία, είναι ένας από τους οργανοποιούς που ήρθαν στον Πειραιά πρόσφυγες , μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Η ζωή θα του χαμογελάσει στα πρώτα του βήματα , στην τέχνη της κατασκευής μουσικών οργάνων , όπως ο ίδιος διηγείται την προσωπική του ιστορία στην εφημερίδα <<Τα Νέα>> το 1976. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα , πολλοί Ευρωπαίοι οργανοποιοί δραστηριοποιήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη , την Σμύρνη ,τον Πόντο, και αλλού κυριάρχησαν επαγγελματικά στην κατασκευή μουσικών οργάνων ,μαζί με λίγους Έλληνες και Αρμενίους κατασκευαστές . Ένας Γερμανός οργανοποιός ο Χάνς ,εργαζόταν στο Βουδάριο της Καππαδοκίας πολύ κοντά στην εκκλησία της Μεταμορφώσεως , και έγινε η αφορμή για τον Κυριάκο Λαζαρίδη να αγαπήσει και να ασχοληθεί με την κατασκευή μουσικών οργάνων . Η προσέγγιση του Λαζαρίδη με τον οργανοποιό ,και η σχέση του με αυτόν ως βοηθός στη συνέχεια ,είναι μια τυπική διαδικασία που συναντάμε σε πολλούς πρακτικούς επαγγελματίες κατασκευαστές . Σε ηλικία 10 ετών ο μικρός τότε Κυριάκος πήγαινε στο εργαστήριο και παρατηρούσε πως δουλεύει ο Γερμανός τεχνίτης ,ο οποίος συχνά δυσανασχετούσε με την παρουσία του .Με την μεσολάβηση του πατέρα του ,ήρθε σε συνεννόηση με τον Χανς ,για να ξεκινήσει μια περίοδος μαθητείας και εργασίας δίπλα στον μάστορα .Τα μαθήματα αυτά δεν γίνονταν επί πληρωμή αλλά με ανταπόδοση εργασίας . Κάποτε ο μαθητευόμενος Κυριάκος επισκεύασε ένα ούτι , και ο <<μάστοράς >> του ικανοποιημένος τον επιβράβευσε με 15 λίρες . Ο Λαζαρίδης στον ελεύθερο χρόνο του τα απογεύματα τον αξιοποιούσε φτιάχνοντας <<μπουζούκια >> από νεροκολοκύθες , αυτές είχανε το σχήμα του γόνατου τις έκοβε στη μέση περνούσε ένα μάνικο , ξύλινα κουμπιά ,καπάκι τις οποίες και πουλούσε στην τοπική λαϊκή αγορά .
Όλα αυτά αποτέλεσαν προάγγελο της επαγγελματικής του σχέσης της κατασκευής και επιδιόρθωσης μουσικών οργάνων , και ανεξαρτητοποίησης από τον Γερμανό μάστορα . Άλλαξε παράλληλα η σχέση του με αυτόν καθώς άρχισε να αμείβεται για την εργασία του . Θα εξελιχθεί σε πολύ καλό μάστορα μαθαίνοντας να φτιάχνει και τα άλλα όργανα, μαντολίνα , κιθάρες . Ξαφνικές πολιτικές εξελίξεις δεν θα του επιτρέψουν να πραγματοποιήσει την επιθυμία του να αποκτήσει δικό του εργαστήριο .Το 1919 θα εξοριστούν στην Καισάρεια πολλοί Έλληνες μεταξύ αυτών και ο Κυριάκος Λαζαρίδης .Εκεί ένας αρχιτσέτης ο Χατζά βλέποντας ένα από τα μπουζούκια που είχε φτιάξει ξετρελάθηκε. Τον ρώτησε που το βρήκε , και όταν του είπε ότι το έφτιαξε μόνος του ενθουσιάστηκε . <<Θα σε πάρω σπίτι μου να μου φτιάξεις μπουζούκια >>. Εκείνος του είπε : <<μα έχω και την οικογένειά μου…>>. <<Πάρε τους όλους μαζί σου, στο σπίτι μου>> .Εκείνος φοβήθηκε ότι μπορεί να τους στείλει εξορία και δέχθηκε .Του πήρε εργαλεία και άρχισε να φτιάχνει μπουζούκια και να τα πουλάει 150-200 λίρες το καθένα . Όλοι αγοράζανε γιατί βλέπεις ήταν ο περιβόητος Χατζά μεμέτης .
<<Η τρέλα του Χατζά για τα μπουζούκια μας γλύτωσε από πολλά >>θα πει ο Λαζαρίδης. Εκεί έστησε το πρώτο του εργαστήριο σε μια άτυπη αιχμαλωσία στην υπηρεσία του αρχιτσέτη , και εισπράττοντας κάποιο ποσοστό από τα κέρδη , των μπουζουκιών που κατασκεύαζε. Με την ανταλλαγή το 1922 θα πείσει τον Χατζά να τον αφήσει να έλθει με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του στην Ελλάδα . Κι έτσι να πάρουν τον δρόμο των ανταλλαξίμων για να αποβιβαστούν στην Κέρκυρα αρχικά . Κατόπιν παρά την απαγόρευση , θα φύγει από το νησί για να έρθει στο Νέο Φάληρο , όπου η μητέρα του εργαζόταν σε εργοστάσιο . Λίγο αργότερα θα μεταφερθεί στην Κοζάνη μαζί με άλλους πρόσφυγες , και τέλος να εγκατασταθεί στη Δραπετσώνα .
Εδώ θα δουλέψει δίπλα στον Χατζηβασίλη οργανοποιό από την Καισάρεια , για να ανεξαρτητοποιηθεί στη συνέχεια χρησιμοποιώντας ένα μέρος του σπιτιού του ως εργαστήριο . <<Από τους πιο παλιούς οργανοποιούς είμαι εγώ , από τους πρώτους . Εμείς ανοίξαμε πρώτοι στον Πειραιά οργανοποιεία στην Αλιπέδου , δίπλα στον ηλεκτρικό σταθμό >>, θα πει με καμάρι σε συνέντευξή του.
Γύρω στα 1929 ο Απόστολος Χατζηχρήστος άρχισε να ασχολείται με το μπουζούκι και δόθηκε ολοκληρωτικά σε αυτό . Στην αρχή μετέτρεψε ένα μαντολίνο σε μπουζούκι , του οποίου την …..¨εγχείρηση ¨αυτή , την ανέθεσε με απόλυτη εμπιστοσύνη και σιγουριά , στον Λαζαρίδη . Στα 1930 θα υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία ,ως τραυματιοφορέας μουλαράς , και θα πάει στο Αλβανικό Μέτωπο τρείς φορές .
Αργότερα θα ανοίξει ο Λαζαρίδης άλλο εργαστήριο στην Καλλιθέα . Όμως θα διατηρήσει τις επαφές του , με όλους τους φίλους και οργανοποιούς της οδού Αλιπέδου ,αλλά και με πολλούς γνωστούς μουσικούς της εποχής όπως ο Βαμβακάρης , ο Μπάτης , ο Τούντας ,ο Δελιάς . Για όλους έχει μια καλή κουβέντα να πει : <<… Όλοι τους καλά παιδιά , φίλοι μου Ο Μάρκος , ο Στράτος ,ο Παπαϊωάννου , ο Χατζηχρήστος ,ο Μπαγιαντέρας , ο Κερομύτης, ο Γενίτσαρης ,ο Τσιτσάνης , ο Χιώτης, ο Μητσάκης….>> . Ιδιαίτερη σχέση όμως είχε με τον Γιοβάν Τσαούς του οποίου τα όργανα κατασκεύαζε ή και μετασκεύαζε . Ο ίδιος έπαιζε πολλά και διάφορα μουσικά όργανα όπως μπουζούκι ,κιθάρα, ούτι, σάζι.
Ο Λαζαρίδης θα νυμφευτεί την Γεσθημανή Χατζηπροδρόμου το 1933 και από τον γάμο τους θα αποκτήσουν ( 5) παιδιά την Ξανθούλα ,τον Στέφανο, τον Ηλία ,την Ευθυμία ,και την Φωτεινή , δημιουργώντας μια πολύ καλή και ευτυχισμένη οικογένεια .Η Φωτεινή θα πει για τον πατέρα της : <<….ποτέ δεν μας μάλωσε , και δεν μας χάλασε το χατίρι , ποτέ δεν ακούστηκε η φωνή του δυνατά ,όταν κούρδιζε όμως τα όργανα ήθελε την απόλυτη ησυχία. Η αδελφή μου η Ξανθούλα τον βοήθαγε πολλές φορές , κόβοντας με την σέγα τις φιγούρες , τις οποίες και σχεδίαζε. Είχε τοποθετήσει ένα κουδουνάκι , και όταν αυτό χτυπούσε από κάτω (εργαστήριο ), σήμαινε ότι ήρθε πελάτης , και να κατεβάσουμε κέρασμα ..>> Ο Κυριάκος Λαζαρίδης ως ένας καλός οικογενειάρχης , αλλά ως ένας ακόμα καλύτερος πατέρας , μέσα από την σπουδαία τέχνη και την εργασία του , θα στήσει τελικά το νέο τους σπιτικό και εργαστήριο στη Νέα Ιωνία . Εκεί και θα εργαστεί ως το τέλος της ζωής του .
Τα μπουζούκια του θα ταξιδέψουν σε όλον τον κόσμο ,όλα τα μουσικά σχήματα , όλοι οι λαϊκοί βάρδοι της εποχής, θα θελήσουν ένα μουσικό όργανο από τα σπουδαία χέρια του Λαζαρίδη . Η φήμη του θα εξαπλωθεί παντού . Τα γράμματα που διασώζονται μαρτυρούν την αγάπη την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση στο πρόσωπο του μεγάλου τεχνίτη .
Ο Κυριάκος Λαζαρίδης σε συνέντευξή του στα Νέα το 1976 , αναφέρει :
<<…Εγώ τους έφτιαχνα πρώτα τα όργανά τους . Σε όλους έφτιαξα όργανα .Και τα μπουζούκια του Γιοβάν Τσαούς , εγώ τα έφτιαξα .Παράξενα όργανα αυτά, ο ίδιος τα παράγγελνε . Το όργανο του Γιοβάν Τσαούς είχε βυζαντινές φωνές έτσι το ήθελε .Τριάντα επτά φωνές είχε το μπουζούκι του . Κανείς δεν μπορούσε να παίξει με το μπουζούκι του , κανείς.. >>.
Ο Κυριάκος Λαζαρίδης θα πει για την καταγωγή του μπουζουκιού :
<<….Μην ακούτε που λένε ότι το μπουζούκι είναι τούρκικο όργανο . Δηλαδή που λένε ότι η καταγωγή του είναι τούρκικη . Όχι δεν είναι κι ας το μάθουν όλοι αυτό. Δεν παραδέχομαι ποτέ ότι είναι τούρκικο , και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το λένε . Επειδή στη Τουρκία παίζανε μπουζούκι ; Τι μ΄ αυτό ; Κι εδώ παίζανε . Κι ό Καραϊσκάκης μπουζούκι έπαιζε …>>!!
<<….Μπορεί όμως να το λένε τούρκικο και από την ονομασία του .<<Μπουζούκι >> στα τούρκικα σημαίνει ελαττωματικό χαλασμένο. Γιατί οι Τούρκοι το θεωρούσανε λειψό όργανο .Γι αυτό έμεινε η λέξη μπουζούκι . Στην Τουρκία πιο πολύ παίζανε ούτια , παρά μπουζούκια .Υπάρχει όμως και διαφορά στις ονομασίες , σε όλες . Στην Τουρκία το λέγανε σάζι εδώ το λέγανε γόνατο . Κι έτσι είναι το πιο σωστό . Είχε τότες το σχήμα του αχλαδιού μετά εμείς αλλάξαμε το σχήμα . Τι διαφορά έχει όμως το ένα από το άλλο ; Καμιά . Η κατασκευή είναι η ίδια .Μετά εμείς το εξευγενίσαμε το αλλάξαμε . Δεν ήτανε τετράχορδο , οκτάχορδο , όπως φτιάξαμε τώρα εμείς τα όργανα με 4 φωνές . Τότες είχε δύο ,Μί κάτω ,Μί πάνω και Λά…>>
<<….Όσο για τον μπαγλαμά στην Τουρκία τον λέγανε τζουρά και εδώ στην Ελλάδα μεσομπούζουκο ή και μπαγλαμά Και αυτά δεν έχουν καμιά διαφορά παρά μόνο στην ονομασία …>> θα μας εξηγήσει .
<<….Φοβόμαστε να φτιάξουμε μπουζούκια , υπήρχε ο φόβος ……τους μπουζουξήδες τους κυνήγαγε η αστυνομία πάντα υπήρχε ο φόβος να το σπάσει κάποιος αστυφύλακας .Είναι αλήθεια αυτά που λένε οι ρεμπέτες ότι τους κυνήγαγε η αστυνομία .Τότε είχαν πολύ δουλειά οι οργανοποιοί αλλά μπορώ να σου πω ότι μπουζούκια διστάζαμε να φτιάξουμε . Τα έσπαγαν , ήταν λιγάκι άσχημα τα πράγματα για όλους .Είπανε ότι βάζουνε χασικλίδικα λόγια και γι αυτό . Μετά έγινε η λογοκρισία , και αλλάξανε οι ρεμπέτες τα λόγια .Πολλά μαντολίνα φτιάχναμε τότες .Μπορεί φυσικά να κυνηγάγανε να διστάζαμε να φτιάξουμε μπουζούκια , αλλά εμένα δεν μπορούσανε να μου το απαγορέψουνε . Δηλαδή δεν μπορούσε να μου πει τίποτα η αστυνομία γιατί εμένα ήτανε ή τέχνη μου , το ψωμί μου . Μετά όταν πρωτοπήγε ο Μάρκος κι έκανε με το μπουζούκι δίσκο κάπως άλλαξαν τα πράγματα . Δηλαδή λίγο ησυχάσανε . Όταν ήρθε ο Μεταξάς πάλι τα ίδια …. Γιατί κοίταξε να δεις , υπήρχανε και κάτι άλλοι , όχι οι ρεμπέτες , όχι οι επαγγελματίες μουσικοί , και κάτι άλλοι που το κρατάγανε για το κέφι τους και παίζανε μπουζούκι . Ήτανε και μάγκες παλιοί κατάδικοι , και κάτι άλλοι χασικλήδες και βάλε…>> .
<<…Πήγαν όμως κάτι αντιπρόσωποι από την <<Κολούμπια >> και διαμαρτυρήθηκαν στο κράτος .Είπανε και με το δίκιο τους ,γιατί τα απαγορεύεται τα μπουζούκια ; Όλα τα κράτη έχουνε λαϊκά όργανα και πουθενά δεν απαγορεύεται .Επειδή βρέθηκε ένας χασικλής μ ένα μπουζούκι πρέπει να κατηγορείται το όργανο ; Παράλογα πράγματα ..>>
<<…Θυμάμαι το Μανώλη το Χιώτη που ερχόταν πιτσιρίκος προπολεμικά και μού λεγε :<<Μάστορα θέλω να μου φτιάξεις το καλύτερο μπουζούκι ,εγώ έλεγε θα του περάσω όλους .Μετά την κατοχή εξελίχθηκε ,όπως τόλεγε έτσι γίνηκε ο συχωρεμένος ο Μανώλης ήτανε άσσος ….>>
<<…Εμείς δουλεύουμε χειροποίητα .Από καρυδιά αλλά τεχνική βαφή κάνουμε ,τα βάφουμε εμείς τα ξύλα αυτά και τα κάνουμε μαύρα .Είναι βρασμένα ,σπασμένα τα νεύρα και δεν σκευρώνουνε . Τα δικά μας όργανα τώρα δεν είναι όμως σκαφτά είναι με δούγες. Δηλαδή με κομμάτια ,όχι μονοκόμματο. Τα φτιάχνω με δούγες κι έτσι είναι πιο καλά. Είναι καλύτερα όργανα αυτά .Η δουλειά αυτή θέλει χέρια, και χέρια δεν υπάρχουνε. Δεν υπάρχουν πολλοί τεχνίτες σήμερα .Τα δυό μου παιδιά τα έμαθα την τέχνη αυτή ,αλλά την παρατήσανε ,κάνουν άλλη δουλειά..>>
Θα πει στην συνέντευξή του στα ΝΕΑ και στον Κ.ΧΑΤΖΗΔΟΥΛΗ το 1976, με παράπονο ο Κυριάκος Λαζαρίδης .
<<Πως φτιάχνεται ένα καλό μπουζούκι >>είναι το θέμα μιας συζήτησης που οργανώνεται την Τρίτη 6 Απριλίου του 1981 στο <<Σούσουρο >>με κέντρο τη ζωή και την τέχνη του Κυριάκου Λαζαρίδη , στην οποία θα παραβρεθεί ο ίδιος κατασκευαστής των οργάνων και για την τέχνη του θα μιλήσει ο Τάσος Σχορέλης. Για να ακολουθήσει ένα ρεμπέτικο πρόγραμμα με τραγούδια πρωτάκουστα της περιόδου πριν το 1940 . Θα τον τιμήσουν με την συμμετοχή τους φίλοι του ρεμπέτες όπως ο Κώστας Ρούκουνας ,Γιάννης Κυριαζής , Σπύρος Καλφόπουλος , Οδυσσέας Μοσχονάς , Κούλης Σκαρπέλης , Γιάννης Δέδες , Γιώργος Κάρλας , και η Άννα Χρυσάφη .
Στις 17 Μαρτίου του 1986 ο Λαζαρίδης θα χάσει την πολυαγαπημένη του Γεσθημανή , το στήριγμά του . Έξη χρόνια μετά στις 24 Δεκεμβρίου του 1992 , και σε ηλικία 82 ετών θα φύγει από την ζωή και ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ . Αφήνοντας πίσω του στο χώρο των εγχόρδων μουσικών οργάνων, και στην ιστορία του ρεμπέτικου , βαθιά το στίγμα του . Και σε εμάς , μια πολύτιμη συλλογή , σπουδαία παρακαταθήκη το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ του με σπάνιο ιστορικό υλικό .
