Μέρος της ομιλίας του Φάνη Μαλκίδη στην εκδήλωση της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Αεροπορίας- Παράρτημα Λάρισας και του Συλλόγου Μικρασιατών Νομού Λάρισας με θέμα: «Η δράση της Πολεμικής Αεροπορίας στη Μικρασιατική Εκστρατεία».
Είναι πολλές οι διαστάσεις της παρουσίας των Ελλήνων στη Μικρά Ασία. Πολιτισμικές, κοινωνικές, πολιτικές, ανθρώπινες μετά την τραγωδία του 1922. Ο Δ. Αιγίδης στο σημαντικότατο βιβλίο που έγραψε για το προσφυγικό ζήτημα που προέκυψε μετά το 1922, τονίζει ότι «1.200.000 ψυχές αποτελούν τον τραγικόν εις ανθρώπινας απώλειας απολογισμόν του αγώνος . …».
Αρχικώς η βία εξαφάνισε την ιστορία του ελληνικού πληθυσμού στη Ιωνία, στη Θράκη, στον Πόντο και οδήγησε άγνωστο αριθμό ανθρώπων στο θάνατο και εκατομμύρια στην προσφυγιά στην Ελλάδα και αλλού. Στη συνέχεια, η τραγωδία, ενός σημαντικού και ιδιαίτερης αξίας μέρους του ελληνικού λαού με την καταστροφή, συνδυάστηκε και με τον ακρωτηριασμό της μνήμης και της ταυτότητας. Μία σημαντική παράμετρος της εξαφάνισης της μνήμης και της παρουσίας των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, αφορά και η δραστηριότητα της Πολεμικής Αεροπορίας, η οποία είναι σχεδόν άγνωστη.
Η ελληνική αεροπορική παρουσία στη Μικρά Ασία μετά το Μάιο του 1919, περιλάμβανε 120 αεροσκάφη, 70 εξ΄ αυτών ανήκαν στη Στρατιωτική Αεροπορία και τα υπόλοιπα στη Ναυτική Αεροπορία, την ίδια περίοδο που η Οθωμανική Αυτοκρατορία, το Νοέμβριο του 1919 διέθετε 11 αεροσκάφη ρωσικής κατασκευής και 19 γερμανικά.
Το Μάιο του 1919 δημιουργήθηκε η Ναυτική Αεροπορική Μοίρα Σμύρνης, η οποία δημιούργησε Προκεχωρημένα Σμήνη Μετώπου και επιχειρούσε από τα αεροδρόμια Καζαμίρ, Μαγνησίας και Ουσάκ. Η πρώτη Μονάδα της Στρατιωτικής Αεροπορίας, ήταν η 533 Μοίρα με πρώτη αποστολή βομβαρδισμού στις 18 Ιουνίου 1919, όταν τρία Airco De Havilland D.H.9 υποστήριξαν την ελληνική επίθεση στο Αϊδίνιο. Είναι πολύ χαρακτηριστική η αναφορά του αεροπόρου Παντέλογλου, μικρασιατικής- ποντιακής καταγωγής, ο ίδιος, ο οποίος περιγράφει την καταστροφή του Αιδινίου από τους Τσέτες, αλλά και τη συμβολή της αεροπορίας στη διάσωση πολλών Ελλήνων της πόλης.
Το Δεκέμβριο του 1919 οργανώθηκε η Διεύθυνση Αεροπορικής Υπηρεσίας Στρατιάς, που ενσωμάτωσε όλες τις αεροπορικές δυνάμεις στη Μικρά Ασία, ενώ οι υπάρχουσες Μοίρες 532, 533 και 534 μετονομάστηκαν σε Α΄, Β΄ (στο Καζαμίρ) και Γ΄ (στην Πάνορμο) Μοίρες αντίστοιχα, με δύναμη 8-12 αεροσκαφών.
Οι αποστολές συνήθως εκτελούνταν σε άγνωστη περιοχή και μακριά από αεροδρόμια. Οι τακτικές περιλάμβαναν πτήση σε μεσαίο ύψος, ενώ τα πληρώματα κατέβαιναν χαμηλά για αναγνώριση και αύξηση της ακρίβειας των βολών, με τίμημα αρκετές απώλειες. Τις αποστολές αναγνώρισης, πολυβολισμού και βομβαρδισμού αναλάμβανε κυρίως η Στρατιωτική Αεροπορία ενώ η Ναυτική Αεροπορική Μοίρα Σμύρνης,εκτέλεσε αποστολές βομβαρδισμού.
Η δράση της Αεροπορίας μας στη Μικρά Ασία είναι ελάχιστα γνωστή. Αεροπόροι όπως οι Δημήτρης Μάρακας, Γεώργιος Μαμαλάκης, Πέτρος Πετροπουλέας, Σταυρόπουλος, Κατσουλάκος, Φίλιππας κ.α., εκτέλεσαν επικίνδυνες αποστολές, σε όλες τις φάσεις και τα μέτωπα. Από τους παρατηρητές ξεχώρισαν ο Υπολοχαγός Δημήτριος Παπαναστασίου και ο Ανθυπολοχαγός Νικόλαος Δέας, ενώ από τα πληρώματα της Ναυτικής Αεροπορικής Μοίρας Σμύρνης, ξεχώρισε ο Αθανάσιος (Θάνος) Βελούδιος, ο οποίος την 25η Ιουνίου 1920 προσγείωσε το αεροπλάνο του μέσα στον περίβολο της Οθωμανικής Στρατιωτικής Ακαδημίας, στην Προύσα και ύψωσε στον ιστό της την Ελληνική σημαία.
Στη Μικρά Ασία έγινε εντατική χρήση του αεροπορικού όπλου και τα πληρώματα αποτέλεσαν τα μάτια του Στρατηγείου, εξασφαλίζοντας την εικόνα του πεδίου της μάχης. Παράλληλα κατάφεραν την καταστροφή σημαντικών στόχων ενώ κατά την υποχώρηση διέσωσαν με τις αναφορές τους, χιλιάδες στρατιώτες από βέβαιο θάνατο.
Το Μικρασιατικό ζήτημα είναι ένα ζωντανό θέμα, με ιδιαίτερες αναφορές στο πεδίο της δυναμικής μνήμης που καθημερινά εμπλουτίζεται. Το Μικρασιατικό είναι πολιτισμός, θέατρο, μουσική, αρχιτεκτονική, γαστρονομία, είναι ιστορία του αρχαίου ελληνικού, βυζαντινού και νεοελληνικού πνεύματος, είναι παιδεία, είναι πολιτισμός και χιλιάδες άλλες ψηφίδες από το ψηφιδωτό που καταστράφηκε το 1922, είναι η συμβολή της Αεροπορίας και των ανθρώπων της που δε φοβήθηκαν να αναλάβουν αποστολές σωτηρίας. Στο ψηφιδωτό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, μία μεγάλη ψηφίδα αποτελεί η Πολεμική Αεροπορία.
THE HELLENIC AIR FORCE IN ASIA MINOR
Part of a speech by Fanis Malkidis at an event for the
Retired Officers Air Force Association – Larissa division and the Asia Minor Society of Larissa, to commemorate 101 years of the Air Force and the Air Force in Asia Minor. translated by PontosWorld
There are many factors worth noting when dealing with the presence of Greeks in Asia Minor since the tragedy of 1922. These factors include cultural, social, political and also human rights.
In his book on the refugee issue of 1922, D. Aigidis stresses that “1,200,000 souls were the total loss of life that resulted in the struggle…”.
Violence destroyed the history of the Greek population in Ionia, Thrace and Pontus, and this resulted in an unknown number of people perishing and millions expelled as refugees to Greece and elsewhere. For a large portion of Greek society what then resulted from this tragedy was the joining of memory and identity.
A significant part of the erosion of memory for the Greeks of Asia Minor, is the activity of the Military Air Force, something which has remained almost unknown.
Hellenic air force presence in Asia Minor after May 1919 consisted of 120 aircraft, 70 of which belonged to the Military Air Force and the remainder to Naval Aviation. During that same period the Ottoman Empire in November 1919 had 11 Russian-built aircraft and 19 German aircraft.
In May 1919 the Naval Air Squadron of Smyrna was formed. It acted as an outpost front and operated from the airports of Kazamir, Magnesia and Ousak. The first unit of the Military Aviation Authority was the 533 Squadron and its first bombing mission was on the 18th June 1919, when three Airco De Havilland DH9 aircraft supported the Greek attack in Aydin. It is worth noting here the recollections of aviator Panteloglou of Anatolian Pontic origin. He describes the destruction of Aydin by the Turkish chettes and also the contribution of the air force in the rescue of many Greeks of the city.
On December of 1919 a Directorate of Army Air Services was formed, and its purpose was to combine the entire air force in Asia Minor, while the existing squadrons 532, 533 and 534 were renamed A, B ( in Kazamir ) and C ( in Panormo ) Squadrons respectively, with a total of 8-12 aircraft. Missions were usually performed in an unknown region and away from airports.
Tactics included flights at medium height, while crews descended for recognition and increased accuracy, several casualties being the result. The reconnaissance missions and bombings were undertaken mainly by the Air Force while the Naval Air Squadron of Smyrna, performed only bombing missions.
The action of the Hellenic air force in Asia Minor is largely unknown. Aviators such as Dimitris Marakas, George Mamalakis, P. Petropoulos, Stavropoulos, Katsoulakos, Philippas etc. performed dangerous missions in all phases and fronts. Of the observers, those that stood out were lieutenants Dimitrios Papanastasiou and Nicholas Deas, while from the crews of the Naval Air Squadron of Smyrna one that stood out was Athanasios ( Thanos ) Veloudios, who on the 25th of June 1920 landed his plane within the precinct of the Ottoman Military Academy in Bursa and raised the fabric of the Greek flag.
In Asia Minor there was intense use of firing capability of aircraft, and crews effectively became the eyes of the Headquarters, thus securing its sight of the battlefield. At the same time they managed to destroy important targets, and during their retreat they rescued thousands of soldiers from certain death.
The Asia Minor question is an active one, with particular reference to memory which by the day is growing. The issue involves aspects of culture, theater, music, architecture and gastronomy.
It is the history of ancient Greek, Byzantine and the modern Greek spirit. It is education. It is culture and thousands of other fragments of the mosaic that was destroyed in 1922.
It is the contribution of Hellenic aviation, and its people who were not afraid to take on missions of salvation. In the mosaic of the Greeks of Asia Minor, a large part of the mosaic is the Air Force.
Fanis Malkidis
