Η Πνευματική και Κοινωνική Κίνηση στην Αιολίδα

You are currently viewing Η Πνευματική και Κοινωνική Κίνηση στην Αιολίδα

  Ο αιολικός κόσμος της Μικράς Ασίας είναι μια πολυσύνθετη κοινωνία, χαρακτηριστικά ελληνική από τον καιρό των μύθων, με ξεχωριστή πολιτιστική ταυτότητα, μέρος της οποίας είναι και η ίδια η Λέσβος, που τόσο στενά συνδέεται ανέκαθεν με την καρσινή μικρασιατική ακτή. Οι Έλληνες εκείνοι από τα μέσα του 19ου αι. παρουσίασαν εντυπωσιακή ανάπτυξη σε κάθε τομέα της ζωής. Ειδικά το Αϊβαλί σημείωσε αλματώδη πρόοδο ήδη από το 1780 κι αποτέλεσε έναν κορυφαίο πυρήνα των ελληνικών γραμμάτων.

    Ως γνωστόν, το αιολικό φως γεννά τη δημιουργικότητα και τη μαχητική δράση. Μέσα από τα σχολεία, ο αιολικός Ελληνισμός απόκτησε μόρφωση και ισχυρή εθνική συνείδηση. Φυτώρια εθνικής παιδείας, τα σχολεία παρείχαν μόρφωση ελληνοχριστιανική, σύμφωνα με τα ιδεώδη και τις αρχές της εποχής. Κυρίαρχη πάντοτε η Μεγάλη Ιδέα κι η προσμονή της απελευθέρωσης. Τα στελέχη των σχολείων, ιδίως στις πόλεις, ήταν δάσκαλοι φωτισμένοι, με πολλά επιστημονικά εφόδια, συχνά φορείς νέων ιδεών, πρωτοπόροι στα εκπαιδευτικά προγράμματα, με μοντέρνα συστήματα διδασκαλίας.

     Μετά το 1856 διαπιστώνουμε μια έκρηξη της εκπαιδευτικής και πνευματικής κίνησης, σε συνδυασμό με τη διάδοση των ιδεών του ευρωπαϊκού πολιτισμού στις ανώτερες τάξεις των υποδούλων Ελλήνων. Οι μεταρρυθμίσεις των Τούρκων οδηγούν στην πιο συστηματική και οργανωμένη παροχή μόρφωσης, με συνακόλουθες τη διανοητική και πνευματική ανάπτυξη των υποδούλων. Πολύ σύντομα η πνευματική πρόοδος ήταν ραγδαία σε πόλεις και χωριά, όπου κατοικούσαν Έλληνες.

      Μέχρι τότε η Εκκλησία ήταν ο μοναδικός φορέας της κοινωνικής και εκπαιδευτικής ζωής. Πλην του Αϊβαλιού, τα σχολεία όμως γενικώς ήταν λίγα και υποτυπώδη, που λειτουργούσαν στους νάρθηκες των ναών, με ιεροδιδασκάλους. Μετά το Χάτι Χουμαγιούν του 1856 αναλαμβάνουν οι κοινότητες κι οι δημογεροντίες, σε συνεργασία με τους συλλόγους και τα σωματεία. Έτσι έγινε φροντίδα των προεστών και όλης της κοινότητας ν’ ανοίξουν τα μάτια των παιδιών τους.

      «Η δημιουργία συλλόγων, σωματείων και αδελφοτήτων έδινε τη δυνατότητα στους υπόδουλους να εκφράζονται πιο ελεύθερα, να νιώθουν αυτοδύναμοι, να αξιοποιούν τους οικονομικούς πόρους, να ασκούν υπεύθυνα και συλλογικά διάφορες εργασίες και να αντιτάσσουν στους Τούρκους μια πολιτιστική ανωτερότητα», σημειώνει ο Χρίστος Σολδάτος.

   Οι σύλλογοι ήταν ουσιαστικό μέρος της ζωής των κατοίκων, κοινωνικοί πυρήνες υψίστης σημασίας για τον Ελληνισμό. Η αυξανόμενη πνευματική κίνηση δημιουργεί από τα τέλη του 19ου αι. ολοένα και περισσότερους συλλόγους, παρά τα εμπόδια και την καχυποψία των Τούρκων. Ο πόθος για την καλλιέργεια θρησκευτικών, εκπαιδευτικών, πνευματικών και εθνικών σκοπών, αλλά και για τη σύσφιγξη των κοινωνικών σχέσεων ενισχυόταν πολύ από τους συλλόγους. Αυτοί πραγματικά θωράκιζαν τη νεολαία με καλής ποιότητας παιδεία, ιδίως στις πόλεις και τα πλούσια χωριά.

    Χρηματικά και ηθικά ενισχύουν πολύ την παιδεία διάφορα σινάφια, όπως των μπακάληδων, των σαπουντζήδων, των ψαράδων, των ραφτάδων, των ταμπάκηδων, των καφετζήδων και καπήλων, των μανιφατουριέρηδων κ. ά. που προσφέρουν ακόμη και προσωπική εργασία των μελών τους για το χτίσιμο σχολείων.

       Εξαιρετικά σημαντική υπήρξε και η ανάπτυξη της γυναικείας μόρφωσης. Καταρρίπτεται ολοένα η άποψη ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να μαθαίνουν γράμματα για να μη γράφουν ραβασάκια στσι γιαβουκλούδες. Ιδρύονται συνεχώς παρθεναγωγεία (τα λεγόμενα θηλεοκομεία) στα μεγάλα κέντρα, «προς ηθικήν μόρφωσιν του γυναικείου φύλου», και οι γονείς προτρέπονται από τους μορφωμένους να στέλνουν τα κορίτσια τους στο σχολείο.

     Ως το 1880 γέμισε η Αιολίδα με μαθήτριες, καλλιεργήθηκαν η μητρική γλώσσα και ο πολιτισμός, ενώ παράλληλα υποστηρίχτηκαν οι ικανότητες των κοριτσιών στη χειροτεχνία και τη μουσική. Οι κόρες γίνονταν φιλόμουσες, επιμελείς, γλωσσομαθείς, συνειδητές Ελληνίδες, με στέρεη και πλατιά μόρφωση, ηθική και εθνική. Απ’ αυτές προήλθαν πολλές δασκάλες, που πρόσφεραν σπουδαίο έργο στην παιδεία.

    Γενικά οι Έλληνες της Αιολίδας, που ξεπερνούσαν τις 100.000 πριν από έναν αιώνα, πάντα πιστοί στα εθνικά ιδεώδη, ήταν ένας κόσμος εργατικός, αφάνταστα δημιουργικός, έξυπνος και δραστήριος, πολυμήχανος και προοδευτικός, τολμηρός και καρτερικός, πολυπράγμων, ευέλικτος κι αποφασιστικός.

   Κάτω από τη συνεχή και αρνητική επιτήρηση ενός σκληρού και φανατικού δυνάστη, που δεν επιτρέπει τη δραστηριοποίηση και την προώθηση του Ελληνισμού, αυτοί αποκτούν άρτια εκπαιδευτική κατάρτιση, ευημερούν και συμμετέχουν δυναμικά σε κάθε πολιτιστική δραστηριότητα.

    Τα έσοδα των σχολείων δεν προέρχονταν από κανένα Υπουργείο Παιδείας. Τα συντηρούσαν «των Ελλήνων οι κοινότητες» από τα χρήματα που έδιναν εκκλησίες και μονές, από το φόρο 1% στα μαξούλια και στις προίκες, από ενοίκια ακινήτων, από εράνους και δωρεές ή από την πώληση εργοχείρων και προϊόντων.  

    Τηρούσαν με λαμπρότητα τις θρησκευτικές σχολικές γιορτές (Εισοδίων ή Αγ. Αικατερίνης για τα κορίτσια και των Τριών Ιεραρχών για τ’ αγόρια). Οι εξετάσεις τον Ιούνιο ήταν ιδιαίτερα απαιτητικές και διεξάγονταν ενώπιον των αρχών. Οι μαθητές καλούνταν να επιδείξουν όσα έμαθαν. Στο τέλος απήγγελλαν ποιήματα, χόρευαν και τραγουδούσαν, σκορπώντας περηφάνεια στους γονείς και τους παρισταμένους. Κάθε αναφορά σε εθνικά θέματα ήταν πάντα συγκαλυμμένη, για να μην προκαλεί τις οθωμανικές αρχές.

     Η μουσική και η ζωγραφική, μαθήματα πολύ μοντέρνα και πρωτοποριακά τότε, εισάγονται στην εκπαίδευση από τις αρχές του 19ου αι., όπως και οι φυσικομαθηματικές επιστήμες, σύμφωνα με τα νέα ευρωπαϊκά συστήματα διδασκαλίας.

     Στα τέλη του 19ου αι. εισάγεται και η γυμναστική, με τις πολλαπλές ωφέλειές της για τον άνθρωπο. Στα σχολεία οργανώνονται κυρίως αγώνες αλμάτων, δρόμου και πάλης.

     Τα μεγάλα σχολεία των πόλεων είχαν οργανωμένες βιβλιοθήκες που εμπλουτίζονταν συνεχώς, διέθεταν εργαστήρια φυσικοχημείας, ενώ αρκετά είχαν και γυμναστήριο.

    Η μουσική παιδεία ήταν αρκετά αναπτυγμένη και εκτός σχολείων, ιδίως μετά το 1900. Μουσικοί παρέδιδαν μαθήματα κατ’ οίκον. Μικρές ορχήστρες από μαθητές μουσικής έπαιζαν έργα της μόδας, προερχόμενα από την Αθήνα, τη Σμύρνη ή την Κων/πολη. Παντού οι δεσποινίδες κι οι νεαροί αρέσκονταν πολύ να παίζουν μαντολίνο ή κιθάρα ή ακορντεόν και να διοργανώνουν μουσικές βραδιές. Πιάνα όμως υπήρχαν λιγοστά. Πολύ σημαντική η προσφορά του χαρισματικού καθηγητή μουσικής Δημητρίου Κρητικού στο Αϊβαλί.

    Παράλληλα, οι λαϊκές διασκεδάσεις με λατέρνες, γραμμόφωνα και λαϊκά μουσικά όργανα έδιναν κι έπαιρναν σε κάθε ευκαιρία γλεντιού, όπως τα πανηγύρια, οι γάμοι, οι αποκριές κι οι ονομαστικές γιορτές. Εδώ κυριαρχούσε πάντα η ελληνική παραδοσιακή μουσική.

      Ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις δίδονταν κυρίως για φιλανθρωπικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, σε ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες των σχολείων ή σε καφενεία και λέσχες. Οι ηθοποιοί ήταν μόνον άντρες και έπαιζαν έργα ευρωπαϊκής και κυρίως ελληνικής δραματουργίας, όπως οι Ληστές του Σίλλερ, ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας, η Γκόλφω, η Ωραία του Πέραν κλπ., με ηθικοπλαστικό ή εθνικό περιεχόμενο, φυσικά καλυμμένο για το φόβο των Τούρκων.

     Οι τελειόφοιτοι, αγόρια κυρίως, συνέχιζαν τις σπουδές τους σε πανεπιστήμια της Κων/πολης, της Ευρώπης και της Αθήνας. Επιστρέφοντας στη γενέτειρα, εξασκούσαν το επάγγελμά τους (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, φαρμακοποιοί, εκπαιδευτικοί, γεωπόνοι κλπ.) και αποτελούσαν την πνευματική αριστοκρατία, που πρωτοστατούσε σε κάθε εκδήλωση.

    Στην αιολική κοινωνία των πόλεων, ακόμη και μεταξύ των μορφωμένων των χωριών, κυκλοφορούσαν εφημερίδες του Αϊβαλιού, της Σμύρνης, της Μυτιλήνης, της Αθήνας και της Κων/πολης, καθώς και κάθε είδους βιβλία ευρωπαϊκής κι ελληνικής λογοτεχνίας, λαϊκά αναγνώσματα, η Διάπλασις των Παίδων, φιλοσοφικά και θρησκευτικά έργα.

ΑΔΡΑΜΥΤΤΙ

Η περιοχή του Αδραμυττιού, γύρω από τον ομώνυμο κόλπο, αποτελούσε το βορειότερο τμήμα της αιολικής Μικρασίας. Στις αρχές του 20ού αι., πριν από τους διωγμούς, περιλάμβανε πολλούς μεγάλους και μικρούς οικισμούς, που συνολικά ξεπερνούσαν τις 25.000 κατοίκους. Εκτός της πόλης του Αδραμυττιού, σπουδαίοι οικισμοί ήταν το Φρένελι, το Κεμέρι, το Γκιουμέτσι, ο Γκιουρές, το Ζεϊτινλί. Λίγο πριν από την Καταστροφή και παρά τους διωγμούς, στην υποδιοίκηση Αδραμυττίου της ελληνικής ζώνης λειτουργούσαν 9 σχολεία κάθε βαθμίδας με 18 δασκάλους και 1.263 μαθητές.

    Από τους αδραμυττιανούς συλλόγους σημειώνουμε τους ακόλουθους:

Η Φιλόπτωχος Αδελφότης «Η Ελεημοσύνη» (ιδρ. 1895) είχε φιλόθρησκα και φιλομαθή μέλη απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις που στήριζαν ποικιλοτρόπως την παιδεία και το φιλανθρωπικό έργο.

    Ο Γυμναστικός Σύλλογος «Ο Κόροιβος», ιδρυμένος το 1908, διέθετε μεγάλο γυμναστήριο. Μέλη του πήραν μέρος σε παμμικρασιατικούς, πανιώνιους και άλλους αγώνες στη Σμύρνη, στην Ελλάδα κι αλλού, με σημαντικές διακρίσεις.

     Νεαρά μέλη του Κοροίβου ίδρυσαν το Σύλλογο των Αγάμων, με ισόβιο πρόεδρο τον Ιγνάτιο Χιωτέλη, και διοργάνωναν εκδρομές, μουσικές βραδιές, συζητήσεις περί πολιτικής, σκοποβολή, ακόμη και γαϊδουροδρομίες.

ΠΕΡΓΑΜΟΣ

Στην πόλη υπήρχαν τρία σχολεία με 680 μαθητές και 14 διδάσκοντες (το 1921). Στην επαρχία Περγάμου, οι 13 ελληνικές κοινότητες, με κυριότερες το Ντικελί, το Τσανταρλί, το Κινίκι και το Ατζανός, διέθεταν 19 σχολεία με 2.028 μαθητές και 45 εκπαιδευτικούς.

ΣΧΟΛΕΙΑ

Η Αστική Σχολή ή Ανώτερο Αρρεναγωγείο Περγάμου ήταν οκτατάξιο ημιγυμνάσιο. Ιδρύθηκε πριν από το 1860 κοντά στους Αγ. Θεοδώρους. Δίπλα του ήταν και το Νηπιαγωγείο. Ανάμεσα σε άλλους δασκάλους, δίδαξε και ο Κων. Κουρουνιώτης, αρχαιολόγος, καθηγητής του ΕΚΠΑ, διευθυντής του Αρχ. Μουσείου και ακαδημαϊκός.

    Το Παρθεναγωγείο ήταν εξατάξιο, σε κτήριο του 1880-90, δίπλα στη Ζωοδόχο Πηγή, με καλές δασκάλες.

Οι κυριότεροι περγαμηνοί σύλλογοι ήταν:

Η Φιλανθρωπική Αδελφότης (ιδρ.1862/63). Στόχος της η επιμέλεια, η συντήρηση και η φροντίδα των σχολείων. Είχε κάθε οικονομικό μέλημα για την παιδεία, στήριξε το παρθεναγωγείο και το νοσοκομείο.

Η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης «Η Πέργαμος» (ιδρ. 1873). Ενισχύθηκε πολύ από τον Νικόλαο Ράλλη, γιατρό από την Κων/πολη, που υπήρξε μέγας αρωγός της Περγάμου.

Η Θρησκευτική Αδελφότης «Άγ. Αντίπας» (ιδρ. 1908), με ευρύτατη αποδοχή, ηθική επιβολή και σπουδαία δράση, με περισσότερα από 500 μέλη και πολλές γυναίκες. Ανέδειξε αρχαιότητες του τόπου, ίδρυσε βιβλιοθήκη, έκανε συστηματικό χριστιανικό κήρυγμα και εξέδωσε βιβλία ιστορικά και θρησκευτικά.

Το Σωματείο Κυριών «Ο Άγ. Γεώργιος», με πρόεδρο τη γιατρό Αφροδίτη Τζιτζίτου. Μάζευε γυναίκες της Περγάμου που κεντούσαν και έραβαν αριστουργηματικά προικιά και τα πουλούσαν για τον εξωραϊσμό του ναού και τα σχολεία.

Ο Σύλλογος «Ο Άτταλος» (ιδρ. 1898) είχε σκοπό την εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία, με ιδιόκτητο το καφενείο του Γιάννη Κανέλλη στο Ντομούζ Αλάνι, όπου δίδονταν θεατρικές, μουσικές και άλλες εκδηλώσεις Με τα έσοδα από αυτές ενίσχυαν τα σχολεία και τη φιλανθρωπία.

Ο Σύλλογος «Ομόνοια», που ενίσχυε βιβλιοθήκες, σχολεία και τον λουτρό της Ελλ. Κοινότητας Περγάμου.

      Σε πλούσια σπίτια, όπως του Αριστόδημου Σοφιανού, διοργανώνουν χοροεσπερίδες και καλλιτεχνικές βραδιές με μουσική και απαγγελίες, με εκλεκτούς καλεσμένους διανοούμενους, επιστήμονες, μεγαλεμπόρους και όλη την αφρόκρεμα της τοπικής κοινωνίας. Σημαντική προσωπικότητα σε τέτοια σαλόνια ήταν ο ξακουστός Περγαμηνός σατιρικός ποιητής Αρτέμης Κιοσκλής, ο Σουρής της Περγάμου, που δεν άφηνε τίποτε ασχολίαστο με τη δηκτική του στιχοπλοκία.

    Στα 1914, βρέθηκε πρόσφυγας στην Αγιάσο κι επειδή δεν του έδωσαν πάπλωμα από εκείνα που έστελνε ο σύλλογος «Άτταλος» από την Αμερική, έγραψε:

Πάπλωμα στείλετε και στον Αρτέμη

γιατί κρυώνει, παγώνει, τρέμει.

Πάνω στις Άλπεις, μέσ’ στην Αγιάσο,

θα ξεκολλήσω, θα ξεπαγιάσω.

Κι αν δεν μου το στείλετε,

θα πω τα ελαττώματα,

θα πω για τα παπλώματα

που έστειλ’ η Αμερική

και τ’ απολαύουν μερικοί.

ΜΟΣΧΟΝΗΣΙΑ

Στη σπουδαία νησιωτική κωμόπολη-προάστιο του Αϊβαλιού λειτουργούσαν το 1921 τρία σχολεία με 14 εκπαιδευτικούς και πάνω από 1.000 μαθητές. Όμως υποτυπώδη σχολεία υπήρχαν ήδη από τις αρχές του 18ου αι. που λειτουργούσαν στους ναούς. Σπουδαίος δάσκαλος αναφέρεται στα 1806 ο Θεόδωρος Μωραΐτης, που κάνει και χρέη γραμματέα της κοινότητας του νησιού.

      Μετά την καταστροφή του 1821 και την παλιννόστηση, ιδρύεται το δημοτικό σχολείο στον περίβολο των Ταξιαρχών, το 1839. Μετά το 1865 γίνεται σχολαρχείο και από το 1880 οκτατάξιο Αρρεναγωγείο σε νέο μεγάλο κτήριο. Περίφημος δάσκαλος ο Ιωάννης Καραμπλιάς, λόγιος του Αϊβαλιού. Σ’ αυτό φοίτησαν ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Α΄ και ο Στρατής Δούκας.

Το αρρεναγωγείο προικίστηκε με μεγάλη περιουσία σε ελιές και δεχόταν άφθονες δωρεές.

Στα 1888 ιδρύθηκε Νηπιαγωγείο σε ιδιόκτητο κτήριο κοντά στην Αγ. Τριάδα. Είχε μεγάλη αίθουσα για εκδηλώσεις του γειτονικού παρθεναγωγείου και ευρύ προαύλιο για τη γυμναστική των νηπίων και των κοριτσιών.

Το εξατάξιο Παρθεναγωγείο, ιδρυμένο το 1860 στα Βουρ’νά, απόκτησε νέο ωραίο κτήριο το 1873. Ο Κανονισμός του ίδιος με του Κεντρικού Σμύρνης. Πολλές απόφοιτοι σπούδαζαν δασκάλες στη Σμύρνη (Ομήρειο, Κεντρικό), στην Πόλη (Ζάππειο) και στην Αθήνα (Αρσάκειο).

Το Αναγνωστήριον «Εκατόννησοι» (ιδρ. 1872) βοηθά στη διάδοση των βιβλίων.

ΑΪΒΑΛΙ

Κορυφαίο πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού επί 140 χρόνια, η αιολική πρωτοπολιτεία πρωτοστατεί σε κάθε εθνική εκδήλωση από το 1780 και εξής. Οι σχολές κι οι ναοί της υπήρξαν οι στυλοβάτες της χειμαζόμενης Ρωμιοσύνης.

    Σε χρόνια δίσεχτα και ζοφερά, μέσα από τυχαία γεγονότα, ξεπήδησε μια πολιτεία εντυπωσιακά ανεπτυγμένη σε όλα, με τεράστια εθνική σημασία. Η πρόοδός της ήταν αλματώδης, χάρη στα μοναδικά προνόμια που της εξασφάλισε ο Ιωάννης Δημητρακέλης Οικονόμος, τα οποία δεν είχε καμιά άλλη ελληνική περιοχή.

    Τα ευαγή ιδρύματα του Αϊβαλιού και προπαντός η πολυφημισμένη Ακαδημία, ιδρυμένη το 1803, ανέδειξαν πλειάδα άξιων τέκνων σε κάθε τομέα της πνευματικής, κοινωνικής, οικονομικής ζωής. Πριν από το 1821, η Ακαδημία ή Ελληνομουσείον ήταν το σπουδαιότερο σχολείο του Ελληνισμού μετά την Πατριαρχική Ακαδημία, ένας λαμπρός πνευματικός φάρος που ακτινοβολούσε σε όλο το Αιγαίο και την Ελλάδα, στη Μικρασία και στα Βαλκάνια κι η φήμη της έφτανε ως τη Γαλλία.

     Από τα τέλη του 18ου αι., διδάσκαλοι του Γένους με τεράστια πνευματική κατάρτιση και ευρύτητα πνεύματος, όπως ο Γρηγόριος Σαράφης, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, γιγαντώνουν την ελπίδα των υποδούλων για ελευθερία και εθνική αποκατάσταση μέσα από την παιδεία.

    Στην Ακαδημία δίνονται παραστάσεις αρχαίου δράματος από το πρωτότυπο (Εκάβη, Πέρσες), για πρώτη φορά στη νεότερη ελληνική ιστορία. Οι μαθητές, Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι και Βλάχοι, καλούνται με αρχαιοελληνικά ονόματα, και μετά την αποφοίτησή τους είναι περιζήτητοι δάσκαλοι στις χριστιανικές κοινότητες από τη Σερβία και τη Βουλγαρία ως τα βάθη της Ανατολής, θιασώτες του Διαφωτισμού, της ελληνικής παιδείας και της χριστιανικής ευσέβειας.

      Η σταθερή πνευματική ανύψωση στη «Νέα Μίλητο», όπως αποκαλείται το Αϊβαλί, ετοιμάζει την επανάσταση και την εθνική αναγέννηση. Εδώ η Φιλική Εταιρία βρήκε πολύ πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση των ιδεών της.

ΣΧΟΛΕΙΑ

Η τρομερή καταστροφή του Αϊβαλιού, τον Ιούνιο του 1821, σταμάτησε κάθε πρόοδο. Οι Αϊβαλιώτες, όταν ξαναγύρισαν στον τόπο τους, άρχισαν πάλι να οργανώνουν τη ζωή τους. Και την παιδεία φυσικά. Έτσι, το 1921, έχομε έξι σχολεία, κυρίως στα προαύλια των εκκλησιών, με 2.500 μαθητές, πολλοί από τους οποίους έρχονταν από μέρη κοντινά μεταξύ Αδραμυττιού και Ντικελιού.

Το Γυμνάσιο Κυδωνιών αντικατέστησε την παλαιά Ακαδημία και αναγνωρίστηκε ισότιμο με αυτά του ελληνικού κράτους το 1884. Διέθετε άριστο γυμναστήριο και πλούσια βιβλιοθήκη.

Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο λειτουργούσε ως ημιγυμνάσιο.

Ως δάσκαλοι υπηρέτησαν πολύ σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Ιω. Καραμπλιάς, ο Γ. Σακάρης, ο Φ. Κόντογλου.

ΣΥΛΛΟΓΟΙ

Η Αγαθοεργός Αδελφότης (ιδρ. 1873) ανέλαβε τη γενική σχολική διοίκηση. Σκοποί φιλανθρωπικοί και κυρίως εκπαιδευτικοί. Έχτισε το παρθεναγωγείο του Αγ. Δημητρίου και συμπλήρωσε το Γυμνάσιο (1882) με νέα σχολική πτέρυγα. Μέγας ευεργέτης ήταν ο Δημητρός Χατζηαθανασίου, που χορηγεί τα έξοδα εκείνα, υπέρμαχος της παιδείας από οικογενειακή παράδοση.

Το Φιλεκπαιδευτικό Σωματείο Κυδωνιών (ιδρ. 1882). Είχε γύρω στα 200 μέλη, οργάνωνε διαλέξεις, χορούς, θεατρικές παραστάσεις. Λειτουργούσε βιβλιοθήκη και εσπερινά μαθήματα.

Η Μαθητική Φιλόπτωχος, υπό την εποπτεία της διδασκαλικής κοινότητας, ίδρυσε βιβλιοθήκη και ενίσχυε ποικιλοτρόπως τους άπορους μαθητές.

Οι Μουσικοί Σύλλογοι Αρίων και Ορφεύς (ιδρ. 1895), καθώς και η Αιολική Μούσα παρέδιδαν συστηματικά μαθήματα μουσικής και φωνητικής, έδιναν κονσέρτα και συνέβαλαν πολύ στη μουσική ανάπτυξη του τόπου.

Ο Αιολικός Γυμναστικός Σύλλογος (ιδρ. 1906), που η προσφορά του στα αθλητικά ζητήματα υπήρξε εξαιρετική. Οι αθλητές του πήραν μέρος σε Πανιώνιους και άλλους αγώνες, αλλά και σε αγώνες μέσα στο Αϊβαλί.

Σημαντική επίσης ήταν η προσφορά του περιοδικού Αιολικός Αστήρ και των εφημερίδων Κυδωνιατικός Αστήρ και Κήρυξ.

Ο Γεωργικός Σύνδεσμος (ιδρ. 1907) διέθετε μεγάλο αγροκήπιο προς τη Λάκκα τ’ Αϊβαλιού, για την εξάσκηση γεωπόνων και γεωργών, μετέδιδε νέες καλλιεργητικές μεθόδους και αγροτικές γνώσεις. Επίσης φρόντισε την υγιεινή της πόλης και αναδάσωσε πολλούς λόφους πέριξ της πόλεως. Ψυχή του Συνδέσμου ο γιατρός Γιάννης Κερεστετζής, σπουδαία προσωπικότητα του Αϊβαλιού με μεγάλη συμμετοχή στα κοινά. Στόχος του ήταν η ίδρυση ανώτερης γεωπονικής σχολής.

Η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών στόχευε στην πνευματική και καλλιτεχνική καλλιέργεια των γυναικών. Προωθούσε την επαγγελματική χειραφέτηση των γυναικών μέσα από την υφαντική, το κέντημα και το ράψιμο αριστοτεχνικών εργοχείρων και προικιών. Τα έσοδα ανακούφιζαν φτωχούς και ενίσχυαν εκκλησίες, σχολεία και άλλους τομείς.

    Έτσι λοιπόν, οι Αϊβαλιώτες με την πνευματική τους κατάρτιση και το προοδευτικό τους πνεύμα, την οικονομική ευρωστία, τον πατριωτισμό και την πολιτιστική τους ευελιξία συναγωνίζονταν τους Κων/πολίτες, τους Σμυρνιούς, τους Αθηναίους με την πολύτροπη και δημιουργική τους δράση.

    Δυστυχώς όμως, όλος αυτός ο τόσο σπουδαίος ελληνικός κόσμος της Αιολίδας ρήμαξε αναπάντεχα τον Σεπτέμβρη του 1922 και χάθηκε μέσα στη δίνη των συμφερόντων και των πολιτικών παιχνιδιών που στήνουν πάντοτε οι μεγάλοι της γης εις βάρος των μικρών λαών και της δικαιοσύνης.

Θοδωρής Κοντάρας

Η παρούσα ομιλία εκφωνήθηκε στο Κάτω Κάστρο της Μυτιλήνης, στην μουσικοχορευτική εκδήλωση «Αιολίς Ανατολή, χαίρε», που διοργάνωσε ο σύλλογος «Οι Αιολείς», σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων Λέσβου και την Περιφέρεια Βόρειου Αιγαίου, την Κυριακή, 26 Ιουνίου 2022.