Όσα καταχωρώ σήμερα στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας», τα έχει πει ο Δημήτρης Γληνός το έτος 1906 – περιλαμβάνονται δε στην λογοδοσία του ως Διευθυντού της Αναξαγορείου Σχολής των Βουρλών για το σχολικό έτος 1905-1906, αποτελώντας τμήμα αυτής.

Ο Δημήτρης Γληνός εξελίχθηκε έκτοτε και μέχρι του θανάτου του (26 Δεκεμβρίου 1943) σε κορυφαίο εκπαιδευτικό, αλλά και σημαντική φυσιογνωμία του εθνικού, κοινωνικού και πολιτικού βίου των Ελλήνων – στον Δημήτρη Γληνό έχουμε ήδη αναφερθεί εδώ, στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας», στις 4 Οκτωβρίου 2013 αλλά και στις 22 και 23 Δεκεμβρίου 2013, και βεβαίως θα το κάνουμε και στο μέλλον.

Ο Δημήτρης Γληνός (κέντρο), μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο και τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη στα 1915 (φωτογραφία: αρχείο ΕΛΙΑ)

Ας διαβάσουμε όμως τώρα τι ανέφερε λογοδοτών στους Βουρλιώτες σχετικά με το καύχημά τους, την Αναξαγόρειο Σχολή.

«Η Κοινότης των Βουρλών έχει ήδη εν τη Αναξαγορείω Σχολή ολόκληρον τιμητικήν ιστορίαν δια την εκπαίδευσιν. Σχολήν εκ των αρχαιοτάτων, παρακολυοθήσασαν με τας τύχας της και τας πικράς ημέρας των Εθνικών ταλαιπωριών και τας ημέρας της σχετικής ευημερίας, Σχολήν την οποίαν περιέβαλεν δια στοργής η φιλοπατρία του συνόλου των πολιτών και της οποίας οι μέγιστοι ευεργέται είναι αυτοί οι εργάται, ο λαός ο ταπεινός, ο φιλόπονος, όστις από το Σχολείον περιμένει στερέωσιν των πατρικών αρετών τας οποίας βλέπει πολεμουμένας από όλα τα άλλα μέρη.

Προ πάντων δε αφ” ης ανακαινίσθη το λαμπρόν τούτον τέμενος, η Αναξαγόρειος Σχολή, υπό την διεύθυνσιν διακεκριμένων λειτουργών της παιδείας, δια της εργασίας καλών διδασκάλων, ανήλθεν εις αληθή περιωπήν ήτις πρέπει να αποτελή το καύχημα των Βουρλιωτών οίτινες, σκληρώς δοκιμαζόμενοι υπό της συμφοράς, εν ημέραις γενικής καταστροφής και πενίας, φιλοτίμως εκράτησαν το Σχολείον εις την περιωπήν του, δεν κατεδέχθησαν ουδέ κατ” ελάχιστον να ίδωσιν αυτό κατερχόμενον. Και ευέλπιδες πάντες ατενίζουσιν εις το μέλλον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η στοργή και η αγάπη πάντων θα εκδηλώνεται αδρότερον και ζωηρότερον προς την Σχολήν.

Όταν παρελάβομεν την διεύθυνσιν του Σχολείου, εν πρώτοις συνεμορφώθημεν προς το νέον πρόγραμμα της Ευαγγελικής Σχολής, είτα δε, εν συσκέψει μετά των διδασκάλων, απεφασίσαμεν να προσθέσωμεν εις την έκτην μεν τάξιν στοιχεία εμπορίου και διπλογραφίας, όχι βεβαίως με τον σκοπόν να μορφώσωμεν εμποροϋπαλλήλους, αλλά θεωρήσαντες τας στοιχειώδεις ταύτας γνώσεις αναγκαίας εις πάντα πολίτην μέλλοντα οπωσδήποτε να διοικήση οικονομικώς την μικράν ή μεγάλην περιουσίαν του. Δια τούτο φρονώ ότι το μάθημα τούτο δύναται να ονομασθή εν τη Αστική Σχολή, προστιθεμένων και άλλων τινών συναφών γνώσεων, μάλλον στοιχεία ιδιωτικής οικονομίας.

Τον αυτόν χαρακτήρα εδώσαμεν και εις το έτερον μάθημα, όπερ προσετέθη εις την Ε” (τάξιν της) Αστικής (Σχολής), δηλαδή τα στοιχεία γεωργικής. Δηλαδή ως γενικωτέρα τινά διδασκαλίαν της φυτολογίας, η οποία σύμφωνα με τας αρχάς της μεθόδου έχει να ασχοληθή δια τα Βουρλά όλως ιδιαιτέρως με την άμπελον.

Εις το ακανθώδες ζήτημα της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσης προσεπαθήσαμεν να επιτύχωμεν καλύτερα αποτελέσματα δια δύο μέσων: Α”. εισηγάγομεν εις όλας τας τάξεις συνεχή αναγνώσματα εκ των ωραίων βιβλιαρίων του προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων Συλλόγου – Β”. δε ιδιαιτέραν όλως προσοχήν εδώσαμεν εις το μάθημα των εκθέσεων εις πάσας τας τάξεις. Η σπουδαιότης του μαθήματος το οποίον συγκεντρώνει τα αποτελέσματα όλης σχεδόν της διδασκαλίας και εξωτερικεύει τας γνώσεις και τας ιδέας καλολογικής, ανομολογείται παρά πάντων, αλλ” είναι μάθημα κατ” εξοχήν δύσκολον και δια τούτο ολίγον και ξηρότατα εκαλλιεργήθη μέχρι τούδε εις τα Σχολεία μας. Ημείς είχομεν 50 εκθέσεις εν τη Α” και 50 εν τη Β” Γυμνασίου επί θεμάτων ποικίλων και δυσκόλων, η δε επιτυχία υπερέβη πάσαν προσδοκίαν ως θα λάβετε την ευκαιρίαν να εκτιμήσητε ακούοντες παρ” ενός εκ των μαθητών της Β” Γυμνασίου την αποχαιρετιστήριον προς την Σχολήν προσφώνησιν, ήτις εδόθη εις αυτούς ως θέμα κατά τας γραπτάς εξετάσεις και την οποίαν έγραψαν εν τη Σχολή, άνευ ουδεμίας προπαρασκευής.

Ηυρύναμεν τον κύκλον της διδασκαλίας των μαθηματικών και εν γένει εφροντίσαμεν ώστε να είναι πλήρεις οι κύκλοι των εγκυκλίων μαθημάτων εν δε τη Β” Γυμνασιακή τάξει η γεωγραφία και ιστορία εδιδάχθησαν επί όλως ιδιαιτέρου προγράμματος. Εν τη τάξει ταύτη κατηργήθησαν τα λατινικά».

Ο Δημήτρης Γληνός (δεξιά) μαζί με τον Κώστα Βάρναλη (αριστερά) το 1935 στη Μόσχα, λίγο πριν την κοινή τους εξορία στον Αη Στράτη.

«Το Σχολείον έχε καθήκον ου μόνον να παρέχη την πνευματικήν τροφήν εις το παιδίον αλλά και να συνοδεύη αυτήν με θέλγητρα τοιαύτα τα οποία εν ω το μορφώνουν το τέρπουν συγχρόνως. Ιδιαιτέρως δε ωφελείται και ευχαριστείται ο μαθητής όταν προς τέρψιν αυτού κάμνη χρήσιν των ίδιων εκείνων πραγμάτων τα οποία εδιδάχθη και μάλιστα διεκρίθη εις αυτά. Οι λόγοι ούτοι έπεισαν ημάς να δοκιμάσωμεν, χάριν των μαθητών, έν είδος σχολικών εορτών, κατά τας οποίας οι μαθηταί συνερχόμενοι εν τη αιθούση της Σχολής μετά των διδασκάλων ακούουσι μεν την απαγγελίαν ποιημάτων ή εκλεκτών πεζών μερών γενομένων υπό των εις τούτο διακριθέντων συμμαθητών, ψάλλουσι δε εν αμίλλη άσματα σχολικά, έπειτα κατέρχονται εις το γυμναστήριον και εκεί ασκούνται υπό τα όμματα αλλήλων, φιλοτιμούνται ποία τάξις θα εκτελέση κανωνικότερον και ζωηρότερον τας σωματικάς ασκήσεις. Και παροτρύνουσιν αλλήλους. Αύτη δε η ευγενής άμιλλα ήτις υπό την επίβλεψιν των διδασκάλων δεν δύναται να παρεκτραπή όπως εις τα ιδιαίτερα παιχνίδια των παίδων, μορφώνει το φρόνημά των και τους συνηθίζει εις το [να] συνέρχωνται καθ” ομάδας δια να εορτάσουν ευτάκτως. Αι δύο σχολικαί εορταί αίτινες εφέτος εγένοντο επέτυχον εκτάκτως, δια τούτο θα ήτο ευχής έργον αν τελειοποιούμεναι συν τω χρόνω καταστώσι διαρκές των μαθητών θέλγητρον.

Το Σχολείον έχει, κύριοι, επαισθητήν έλλειψιν οργάνων εποπτικής διδασκαλίας και το παιδί μανθάνει μάλλον με το μάτι παρά με το αυτί ή τουλάχιστον πρέπει να βλέπη όλα σχεδόν εκείνα τα οποία και ακούει. Προς τούτο χρησιμοποιούνται πρώτον μεν αυτά τα εν τη φύσει όπως είναι ευρίσκονται, ενίοτε όμως καταλλήλως δια το Σχολείον παρασκευαζόμενα, δεύτερον εικόνες παντοειδείς και ποικιλώταται, όχι μόνον εκ της φύσεως, αλλά και εκ της ιστορίας ειλημμέναι. Ολόκληρα διηγήματα παρελαύνωσι προ των μαθητών δια μαγικών εικόνων εν σκοτεινώ θαλάμω και διαλέξεις γίνονται περί παντοίων πραγμάτων τα οποία ο μαθητής βλέπει ολοζώντανα ενώπιόν του, ακόμη δε χρησιμοποιούνται όργανα πολλά και διάφορα δια τα πειράματα της φυσικής και της χημείας, δια την γεωμετρίαν και τα τοιαύτα.

Από όλα αυτά ή τίποτε ή σχεδόν τίποτε δεν έχει το Σχολείον μας. Φιλόμουσος συμπολίτης έσχε την ευγενή προθυμίαν να προσφέρη απαρχήν οργάνων φυσικής και χημείας, πολλοί δε και άλλοι φιλόμουσοι πολίται κατανοούντες την κατεπείγουσαν ανάγκην της πληρώσεως της μεγάλης ελλείψεως ταύτης του Σχολείου συνήλθον και απετέλεσαν τον Σύνδεσμον των Φιλομούσων όστις σκοπόν έχει δια των μηνιαίων καταθέσεων των μελών του να παράσχει εις την Σχολήν τα μέσα προς αγοράν πάντων των αναγκαιούντων οργάνων. Το έργον τούτο είναι ευγενέστερον, δεν πρέπει δε καθόλου να απολείψη ημάς ο ζήλος, απεναντίας δε πρέπει να εργασθώμεν όλοι πώς και άλλους να προσελκύσωμεν οπαδούς εις την ωραίαν ιδέαν, μη λησμονούντες ότι και με τα ολίγα έστω αλλά επιμόνως κατατιθέμενα, πολλά καλά γίνονται. Ει γαρ κεν σμικρόν επί σμικρώ καταθείο και θαμά τουτ” έρδοις, τάχα μεν μέγα και το γένοιτο, λέγει ο Ησίοδος (δηλαδή εκείνο που που λέγομεν ημείς φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι).

Πρέπει δε να αναφέρωμεν μετά ευχαριστιών εκ μέρους των μαθητών τας προς τους απόρους μαθητάς φιλανθρώπους δωρεάς υποδημάτων και διδακτικών βιβλίων υπό φιλοτίμων δωρητών των οποίων το ωραίον παράδειγμα δεν πρέπει να μείνη άνευ μιμητών…

Ευγνωμοσύνη οφείλεται επίσης εις πάντας τους φιλογενείς άνδρας οίτινες δια των δωρεών των ανεκούφισαν τας μεγάλας της Σχολής ανάγκας.

Εάν νυν έλθωμεν εις το στατιστικόν μέρος της λογοδοσίας ημών πρέπει να αναφέρωμεν ότι εν τω Προκαταρκτικώ της Αναξαγορείου Σχολής ενεγράφησαν μαθηταί 71, εξ ων απεχώρησαν 4, προήχθησαν 50, απερρίφθησαν 17. Εν τω πρώτω Αστικώ τμήματι ενεγράφησαν μαθηταί 72, εξ ων απεχώρησαν 2, προήχθησαν 55 και 15 έμειναν εν τη αυτη τάξει, εν τω Βω τμήματι ενεγράφησαν 78, απήλθον 2, προεβιβάσθησαν 64, απερρίφθησαν 12. Εν τω α” τμήματι της Βας Αστικής ενεγράφησαν 55, έφυγον 3, 42 προεβιβάσθησαν, 10 έμειναν. Εν τη Γη ενεγράφησαν 55, απεχώρησαν 5, ανήλθον 38 και έμειναν 12. Εν τω α” τμήματι της γης Αστικής ενεγράφησαν 52, απεχώρησαν 6, προήχθησαν 35, παρέμειναν 11. Εν τω β” τμήματι προσήλθον 53, ουδείς απήλθεν, 30 προεβιβάσθησαν 23 παρέμειναν και δια το επόμενον. Εν τω γ” τμήματι ενεγράφησαν 55, εξ ων απεχώρησαν 5 και προήχθησαν 41, παρέμειναν δε 9. Εν τω πρώτω τμήματι της Δης 53 ενεγράφησαν, 5 απήλθον, 36 προήχθησαν, και 12 παρεπέμφθησαν εις το επόμενον. Εν δε το βω 57 ενεγράφησαν, 9 ανεχώρησαν, 30 ανήλθον και 18 παρέμειναν. Εν τη Ε” μαθηταί υπήρχνο 58, εξ ων 7 εγκατέλειψαν τα μαθητικά εδώλια, 32 εκρίθησαν άξιοι ενδεικτικού και 19 δεν εκρίθησαν άξιοι. Εις την στ” Αστικής 28 μεν ήσαν εν ατχή του έτους, 4 δε απήλθον προ του τέλους, 15 ενεκρίθησαν δια την πρώτην Γυμνασίου, εννέα δε ενεκρίθησαν και πάλιν δια την στ’ην. Εις την πρώτην Γυμνασίου είχομεν 13 μαθητάς οίτινες … πάντες προήχθησαν εις την Β” Γυμνασίου, εν δε τη Βα είχομεν 10 μαθητάς τους οποίους ο θάνατος ηλάττωσεν κατά ένα, αφαιρέσας αφ” ημών τον πολύκλαυστον Χρήστον Κουτρόπουλον. Και πάντες διεκρίθησαν δια τον ζήλον, την μεγάλην φιλοπονίαν και προθυμίαν των και την ευγένειαν του ήθους των. Η Σχολή ήτις εγαλούχησεν αυτούς ομολογεί ότι είναι ευχαριστημένη και από την διαγωγήν και από την εργασίαν των και μετά χαράς βλέπει ότι εκαρποφόρησαν τα διδάγματα τα οποία τους παρέσχε, εναπόκειται εις αυτούς και εις τον χαρακτήρα τον οποίον θα επιδείξουν να ομολογήση το αυτό και η κοινωνία εις τας αγκάλας  της οποίας παραδίδονται».

«Είχομεν λοιπόν εν όλω μαθητάς 772 εξ ων απεχώρησαν 58, 532 προήχθησαν, 182 δεν εθεωρήθησαν άξιοι προβιβασμού. Σημειωτέον δε ότι τινές εξ εκείνων οίτινες ήσαν δύο έτη εις την αυτήν τάξιν έπρεπε καθώς φαίνεται εκ των βαθμών των να μείνουν και τρίτον έτος. Δια πολλούς λόγους ο Σύλλογος Διδασκάλων απεφάσισε να μεταβιβάση αυτούς εις την ανωτέραν τάξιν, ας λάβουν όμως υπ” όψιν οι γονείς των ότι εάν καθ” ένα οιονδήποτε τρόπον δεν βελτιώσουν τα τέκνα των είναι περιττόν να τα αποστέλλουν εις το Σχολείον.

Η ελάττωσις του συνόλου των εγγραφέντων μαθητών είναι φαινομενική, διότι δεν εδέχθημεν ειμή 70 μαθητάς εν τω Προκαταρκτικώ το οποίον άλλοτε είχε μέχρι 200 μαθητών, παραπέμψαντες τους λοιπούς εις τα Νηπιαγωγεία. Εν γένει παρατηρείται ότι οι μαθηταί λίαν ενωρίς απέρχονται του Σχολείου. Εκ των 500 και πλέον μαθητών οι οποίοι εγγράφονται εις την πρώτην τάξιν της Αναξαγορείου και του Νηπιαγωγείου μόλις το 1/5 παραμένει μέχρι της Τετάρτης. Τούτο είναι μέγα κακόν διότι η Στοιχειώδης μέχρι της Τετάρτης τάξεως εκπαίδευσις είναι απαραίτητος εις πάντα πολίτην ανεξαιρέτως, επί κακού δε υπολογισμού στηρίζονται ή λίαν αμελείς δια τα παιδιά των φαίνονται οι γονείς εκείνοι οι οποίοι ενώ μέχρι του δωδεκάτου τουλάχιστον έτους εις ουδέν δύνανται να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά των δεν τα στέλλουν τουλάχιστον εις το Σχολείον αλλά τα αφήνουν να κυλίωνται μέσα εις τους δρόμους, να διαφθείρωνται ποικιλοτρόπως και να μένουν τυφλά εις όλην των την ζωήν.

Κατά την εμήν γνώμην θα συντείνη πολύ εις την διάδοσιν της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως και διατήρησιν των μαθητών μέχρι της Τετάρτης τάξεως η ίδρυσις ενός ή και δύο τετραταξίων Δημοτικών Σχολείων ανά τας Συνοικίας, έστω ελαττουμένων των τριπλών τμημάτων της Αναξαγορείου. Τούτο είναι από πολλάς απόψεις ωφέλιμον και άξιον σοβαράς μελέτης, συνιστώ δε την περί τούτου μέριμναν εις τους αρμοδίους.

Η Κοινότης (των Βουρλών) είναι αξία συγχαρητηρίων διότι παρέσχεν εις την (Αναξαγόρειον) Σχολήν Εφορείαν της οποίας η ενδελεχής μέριμνα αποτελεί το στήριγμα της όλης εργασίας του Σχολείου. Εγώ δε έχω να εκφράσω όλως ιδιαιτέρως ευχαριστίας προς τους αγαπητούς μου συναδέλφους και συνεργάτας και το λοιπόν προσωπικόν της Σχολής, διότι πάντες δια της προθυμίας και του ζήλου, δια της πιστής εκτελέσεως του καθήκοντος, δια της προς αλλήλους αγάπης και του αξιοπρεπούς σεβασμού, με εβοήθησαν εις την εκπλήρωσιν των δυσχερών καθηκόντων μου.

Ταύτα ευγενείς κυρίαι και κύριοι είχον να είπω περί της καθόλου δράσεως του Ελληνικού Σχολείου και ιδιαιτέρως της Αναξαγορείου Σχολής. Είναι δεινός ο αγών τον οποίον έχομεν να διεξαγάγωμεν και ως Έθνος και ως κοινωνία απέναντι των περιβαλλόντων ημάς. Πάντες πρέπει να είμεθα εις τας θέσεις, άγρυπνοι και πιστοί εκτελεσταί του καθήκοντος, να εξαγνίσωμεν δια της εργασίας όλας τας κληρονομικάς προδιαθέσεις αίτινες βαρύνουσιν ημάς, πρέπει να μην αυταπατώμεθα και να μην αναπαυόμεθα επί προγονικών δαφνών, ο έχων μεγάλους προγόνους είτε αρχαίους είτε νεώτερους έχει και μέγιστα καθήκοντα.

Πρέπει να εργασθώμεν ατενίζοντες ευέλπιδες εις το μέλλον αλλά και μη απατώμενοι ως προς τας μεγάλας περιπετείας και τα δεινά του αγώνος. Δια τον αγώνα τούτον έχομεν να παρασκευάσωμεν ψυχάς, ψυχάς γενναίας, ακαταγωνίστους, σταθεράς, ψυχάς ευγενείς, ψυχάς ηρώων. Ετοιμάσατε τέκνα καλύτερα των γονέων, με την πλήρη και γλυκείαν πεποίθησιν ότι ούτω δημιουργείτε την πολυπόθητον ανάστασιν του Έθνους».

Μένει τώρα να σημειώσω ότι τα όσα καταχώρησα στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας», περιλαμβάνονται στην λογοδοσία του Διευθυντού της Αναξαγορείου Σχολής Δημήτρη Γληνού προς τους Βουρλιώτες στις 2 Ιουλίου του έτους 1906, η οποία ανέκδοτη στο σύνολό της, βρίσκεται δημοσιευμένη στην έκδοση: Δημήτρης Γληνός, Άπαντα, Τόμος Α”, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1983 (τα υπ” εμού καταχωρηθέντα στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας» βλ. στις σελ. 101-105).

Κώστας Π. Παντελόγλου, Κόσμος της Νέας Φιλαδέλφειας