Η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας στην Κάτω Παναγιά Μικράς Ασίας, που η παράδοση τη ήθελε ως μια από τις εικόνες του Ευαγγελιστή Λουκά, πιθανότατα ήταν μια εικόνα του 10ου αιώνα και ένα από τα αντίγραφα του Λουκά.

Ηταν στολισμένη με χρυσάφι και ασήμι και φορτωμένη με πολύτιμα αναθήματα, πεντόλιρα, φλουριά, μαργαριτάρια. Θεωρούνταν θαυματουργή και ηταν πάρα πολλά τα περιστατικά που ερδαίωσαν την πίστη αυτή στο χωριό της Κάτω Παναγιάς στη Μικρά Ασία.

Η Κάτω Παναγιά

Ως ευλογία έδωσε το μεγάλο της όνομα στο χωριό της Κάτω Παναγιάς. Στην Τουρλιανή η πάνω Παναγιά που γιόρταζε στις 8 Σεπτεμβρίου, το Γενέσιον. Και κάτω στο τότε τσιφλίκι η μικρή εκκλησούλα της Παναγιάς. Η Κάτω Παναγιά…

Θρύλοι και παραδόσεις του χωριού αναφέρουν πως η Αγία Εικόνα, ενώ τη μεταφέρανε στο πάνω χωριό, αυτή βρισκόταν και πάλι στο παραλιακό, στο μετόχι, στο εκκλησάκι της Κάτω Παναγιάς. Αργότερα η μικρή εκκλησία θα γίνει η περίλαμπρη μεγάλη εκκλησία της Παναγιάς  του χωριού η Κοίμηση της Θεοτόκου. Το μήκος του ναού ήταν 30 μέτρα και το πλάτος 16. Ο γυναικονίτης στηριζόταν σε 10 κολόνες που ασφαλώς ανήκαν παλαιότερα σε αρχαίο ναό της Εφέσου ή της Μιλήτου και είχαν βρεθεί σε ναυάγιο σκάφους για τα Ψαρά.

Η εκκλησία της Κάτω Παναγιάς είχε κτιστεί από τον γνωστό Τηνιακό γλύπτη Γιανούλη Χαλεπά μαζί με τον γιό του, γι αυτό και είχε μεγάλη ομοιότητα με την Παναγία της Τήνου. Ο Τήνιος καλλιτέχνης έφερε από το νησί του τη μεγαλοπρέπεια της εκκλησίας του και διακόσμησε έτσι την Κάτω Παναγιά, ώστε η φήμη της να διαδοθεί όχι μόνο στην περιοχή της Ευθραίας Μικράς Ασίας αλλά και πέρα από τη Σμύρνη.

Η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας προσφύγεψε κι αυτή το 1914 με τον πρώτο διωμό στη Χίο και επέστρεψε κι αυτή με το πολεμικό ναυτικό στην παλινόστηση του 1919 στο χωριό, για δυό ακόμα χρόνια ελευθερίας.

Στην καταιγίδα του 1922 τόσο φρικαλέα ήταν η ερήμωση και η καταστροφή της Ελληνικότατης Κάτω Παναγιάς, ώστε και οι πέτρες ακόμα μπορούν να συγκινηθούν. Κλείσανε τον κόσμο στην Παναγία και άρχισε το μαρτύριο. Αφωνες οι εικόνες, βουβές οι θείες μορφές παρακολουθούσαν σιωπηλοί μάρτυρες το μεγάλο δράμα των κατοίκων της μαρτυρικής Κάτω Παναγιάς. Η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας δεν ξανάγινε πρόσφυγας το 1922, καταστράφηκε οριστικά.

Αντίγραφο της εικόνας στην Κάτω Παναγιά Κυλλήνης

Στην Κάτω Παναγιά της Κυλλήνης υψώθηκε πάλι ο ναός της Παναγίας, κτυπούν και πάλι οι καμπάνες, η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας επιστρέφει στη Νέα Κάτω Παναγιά. Οι χωριανοί, ανοίξανε πουγκιά και μετρήσανε χρήμα, ανοίξανε κασέλες και ρίξανε στη χάρη της ασήμια και χρυσάφια, για να ιστορηθεί η εικόνα της Παναγιάς όπως ήταν παλιά. Εικόνα πανομοιότυπη και πιστό αντίγραφο της αρχαίας εικόνας που χάθηκε στη Μικρά Ασία.

Ενα αντίγραφο της υπάρχει σήμερα στη Χίο, την αγιογράφηση της εικόνας ανέλαβε η μοναχή Μαρία της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πάρνηθας, με τη βοήθεια μιας γερόντισσας μοναχής 90 ετών από τον Τσεσμέ, η οποία στα νεανικά της χρόνια είχε περάσει από την Κάτω Παναγιά της Μικράς Ασίας.

Η αγιογράφος ανέλαβε ένα εξαιερετικά δύσκολο εγχείρημα γιατί ήταν υποχρεωμένη να ακολουθήσει ένα πρωτότυπο που δεν υπήρχε, παρά μονάχα στη ζωηρή μνήμη και στη συνείδηση της γερόντισας μοναχής απο τον Τσεσμέ. Να τι ομολογεί για την μικρασιάτισσα μοναχή η αγιογράφος ” Ομολογώ ότι στις αφηγήσεις της ήταν τόσο ζωντανή, μετά από πλήθος λεπτομερειών, με τις οποίες αναπαρίστατο ζωντανή η περιγραφόμενη εικόνα. Κι εγώ με προσοχή αποτύπωνα με το χρωστήρα μου στην Εικόνα τη λαμπρή και χαριτωμένη μορφή της Παναγίας, σα να είχα μπροστά μου το πρωτότυπο και το αντέγραφα”

Το ασήμωμα της εικόνας της Παναγίας Οδηγήτριας έγινε στο Μοναστήρι Γενέσιον της Θεοτόκου από τον Αγιορίτη τεχνίτη μοναχό Ιωάσαφ Μπέλα και το καθιστούν ένα από τα καλύτερα εκκλησιαστικά έργα τέχνης.

Στις 12 Ιουνίου 1980 (θυμίζοντας την παλινόστηση της εικόνας από τη Χίο στο χωριό στη Μικρά Ασία) η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, με κάθε επισημότητα, φτάνει στη νέα Κάτω Παναγιά στη Κυλλήνη και όλοι μαζί κλήρος και λαός την τοποθετούν στον θρόνο της που δώρισε ο Νίκος Θεοφανίδης, στη μνήμη του πατέρα του δάσκαλου Ιωάννου Θεοφανίδη και του αδελφού του Κωνσταντίνου…

Δημήτρης Παντέλας
Πηγές: Ιερέας Διονύσιος Παλαιολόγος, η θαυματουργή εικόνα, 1982 & Δελτίο Ενωσης Κάτω Παναγιάς Μικράς Ασίας