Η άγνωστη Σμύρνη

Λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα στην Αθήνα μεγαλώνουν με τη μητέρα τους τρία ταλαντούχα αδέλφια χωρίς πατρική παρουσία. Στήριγμά τους οι συγγενείς και το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας της Τήνου.

Στις αρχές του 20ού αιώνα είναι τρεις επιτυχημένοι δημιουργοί. Ο μικρός, Εμμανουήλ, ζωγράφος και αγιογράφος διδάσκει στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ο μεγάλος, Ιωάννης, φωτογράφος και ιερέας, είναι ο πρώτος που φωτογράφησε τους αθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων σε κίνηση και κυκλοφόρησε το πρώτο άλμπουμ των Αγώνων από το 1896.

Ο μεσαίος, ο Γεώργιος, σπούδασε στην Ελλάδα και στη Γερμανία και αναδεικνύεται σε πρωτοπόρο της χριστιανικής αρχαιολογίας, αφήνοντας πίσω του μια συλλογή που εξελίχθηκε στο σημερινό Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας. Οι αδελφοί Λαμπάκη πεθαίνουν τη δεκαετία του 1910. Ο Ιωάννης Λαμπάκης, αδελφός του καθηγητή, στο φωτογραφικό στούντιό του στην Αθήνα, στο τέλος του 19ου αιώνα. Είναι ο πρώτος που φωτογράφησε τους αθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων σε κίνηση και κυκλοφόρησε το πρώτο άλμπουμ των Αγώνων από το 1896.

«Τα παιδιά του Ιωάννη, μοναδικοί απόγονοι της οικογένειας, αφήνουν πίσω τους την ιστορία και αγωνίζονται για την επιβίωση», όπως εξηγεί στο «Εθνος» ο μοναδικός σήμερα απόγονος Ιωάννης Εμμανουήλ Λαμπάκης, αφού ορφάνεψαν ανήλικοι το 1916 και έπρεπε να αντιμετωπίσουν όλες τις μεγάλες ιστορικές περιπέτειες των πολέμων και των κρίσεων της γενιάς τους.

Οι καλλιτέχνες πρόγονοι… «ξεχνιούνται» στην εγκυκλοπαίδεια του Ελευθερουδάκη και το Αρχείο του Γεωργίου Λαμπάκη υπάρχει τακτοποιημένο σε ένα σεντούκι στο πατάρι μιας μονοκατοικίας στο Κολωνάκι.

Στο πατάρι

Τη δεκαετία του 1990 η εισβολή ενός λωποδύτη γίνεται η αφορμή για να αποκαλυφθεί ο «θησαυρός» που υπήρχε στο πατάρι, αφού ήδη σημαντικά τεκμήρια είχαν πωληθεί για να καταλήξουν στο Πανεπιστήμιο του Princeton.Το αρχείο μεταφέρεται στο Χαλάνδρι -όπου υπάρχει μέχρι σήμερα- και μέχρι το 2001 καταγράφεται από τον δρα Νίκο Φύσσα, με την επίβλεψη της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σοφίας Καλλοπίση.

Μέχρι τότε το Αρχείο Λαμπάκη που ήταν γνωστό αφορούσε τις γυάλινες πλάκες που βρίσκονταν στη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία και αναδείχθηκαν από την Ολγα Γκράτσιου αρχικά και τον Δημήτρη Κωνστάντι,ο που αφιέρωσε το Ημερολόγιο του Μουσείου το 2000 στις φωτογραφίες του Λαμπάκη. Το φωτογραφικό έργο του Ιωάννη Λαμπάκη επίσης είχε αναδειχθεί, αλλά ο εγγονός του δεν ησύχαζε με μια αφιερωματική έκδοση.

Το αρχείο του παταριού εκτός από φωτογραφίες περιλαμβάνει χιλιάδες τεκμήρια που φωτίζουν τη δράση και το έργο του Γεωργίου Λαμπάκη. Ημερολόγια, σημειώσεις, εφήμερα τεκμήρια των ταξιδιών του, αλληλογραφία με πρόσωπα και φορείς, σχέδια και αποτυπώσεις χριστιανικών επιγραφών φωτίζουν τη διαδρομή τού -μεταξύ άλλων- ιδιαιτέρου γραμματέα της Βασίλισσας Ολγας.

Ο Γεώργιος Λαμπάκης διατελεί από το 1885 έφορος του Μουσείου της ΧΑΕ και πρώτος γενικός έφορος Χριστιανικών Αρχαιοτήτων. Με τη διπλή του ιδιότητα ταξιδεύει στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, καταγράφει τα χριστιανικά μνημεία και συλλέγει κειμήλια για το Μουσείο της Εταιρείας.

«Ως Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου άρχισα τις συχνές επισκέψεις στο Μουσείο και γνωρίστηκα με το προσωπικό. Ετσι έμαθα από μέσα το έργο του βυζαντινολόγου και την προσφορά του. Η μαθητεία μου εκεί αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον μου για τα αρχεία της οικογένειας», εξηγεί ο κ. Ιωάννης Λαμπάκης.

Μονόδρομος

Η απόφαση για τη συστηματική επεξεργασία του αρχείου και την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο υπήρξε από τότε μονόδρομος για τον κύριο Λαμπάκη.

Το 2011 συστήνεται η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία με την επωνυμία «Αρχείο Οικογένειας Λαμπάκη», με στόχο την ολοκληρωτική τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση και προβολή στο Διαδίκτυο του συνόλου του Αρχείου, ώστε να είναι ανοιχτό και πρόσφορο στους ερευνητές σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Το πρώτο αποφασιστικό βήμα δημοσιότητας είναι η έκθεση που ξεκίνησε στο Ψηφιακό Μουσείο Σμύρνης και Νέας Σμύρνης που διευθύνει ο Βαγγέλης Χατζατουριάν και αφορά στα ταξίδια του Λαμπάκη στη Μικρά Ασία.

Η έκθεση με τον τίτλο «Ο Γεώργιος Λαμπάκης στη Χριστιανική Σμύρνη», την οποία έχει επιμεληθεί ο ιστορικός Μιχάλης Βαρλάς, ολοκληρώνεται τέλη Απριλίου, με ελεύθερη είσοδο. Το αρχείο του Γεωργίου Λαμπάκη προσφέρει μια μοναδική εικόνα της Σμύρνης στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς περιλαμβάνει έγγραφα, εικόνες, λογότυπα, φωτογραφίες και αυτόγραφες επιστολές προσωπικοτήτων, όπως ο Αγιος Χρυσόστομος Σμύρνης και ο Μιλτιάδης Σεϊζάνης, εκδότης της εφημερίδας Αρμονίας της Σμύρνης. Το υλικό που αφορά στην περίοδο από το 1905 έως το 1911 εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, συμπληρωματικά και σε «διάλογο» με τη μόνιμη έκθεση του Ψηφιακού Μουσείου.

Η προσωπική σχέση του Γεωργίου Λαμπάκη με τη Σμύρνη σηματοδοτείται από τη Σμυρνιά σύζυγό του, Ευθαλία Δημητριάδου, η οποία αποτελεί κοινωνική γέφυρα προς τη Μητρόπολη της Ιωνίας. Τα ερευνητικά ταξίδια του αφήνουν παρακαταθήκη έναν πλούτο τεκμηρίων για την ιστορία του ταξιδιού και της διαμονής των επισκεπτών στη Σμύρνη και στη γύρω περιοχή και για την καθημερινή ζωή στην πόλη και στα περίχωρα. 

Αποκαλύπτεται η κοινωνία της Σμύρνης και το πυκνό δίκτυο εκκλησιών, κοινοτήτων, συλλόγων, ιεραρχών, λογίων και γενικά προσωπικοτήτων που συνθέτουν την άνθηση του Ελληνισμού των αρχών του 20ού αιώνα στη Σμύρνη. 

ΜΑΡΙΝΑ ΖΙΩΖΙΟΥ
Φωτογραφίες από το αρχείο της οικογένειας Λαμπάκη