Φθιώτες μετανάστες στη Μικρά Ασία (18ος αι.-1922)
του Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου*
Κατά την τουρκοκρατία πολλοί κάτοικοι διαφόρων περιοχών της ηπειρωτικής Ελλάδας μετανάστευαν στη Μικρά Ασία, αναζητώντας εκεί μια καλύτερη τύχη. Εκεί ασχολούνταν με διάφορες δουλειές. Έτσι στην περιοχή του Ελλησπόντου έχουμε τα «πιστικοχώρια». Εκεί εγκαταστάθηκαν Μανιάτες, οι οποίοι ήταν βοσκοί (πιστικοί) κοπαδιών μπέηδων και σιγά-σιγά σχημάτισαν ολόκληρα χωριά. Στην περιοχή της Μαγνησίας (τουρκ. Manisa) εγκαταστάθηκαν Έλληνες από διάφορα μέρη (Ήπειρο, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, νησιά του Αιγαίου, Μακεδονία, Θράκη).
Εργαζόταν στο τσιφλίκι της οικογένειας Καραοσμάνογλου, η οποία είχε πολύ καλές σχέσεις και προστάτευε τον χριστιανικό πληθυσμό. Το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Η εγκατάστασή τους πραγματοποιήθηκε κυρίως κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Οι απόγονοί τους ξεριζώθηκαν το 1922 μαζί με τους άλλους αυτόχθονες μικρασιάτες Έλληνες και εγκαταστάθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της επιστημονικής έρευνας, που πραγματοποίησα για τη δημοσίευση του Πολεμικού Αρχείου του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου, ανακάλυψα και μία άγνωστη πτυχή της φθιωτικής ιστορίας: Φθιώτες εγκατεστημένους στα μικρασιατικά παράλια και ειδικότερα στην περιοχή Σμύρνης-Μαγνησίας (Κασαμπάς, Αχμετλή, Οργανλή). Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι στην περιοχή αυτή το 1919-1920 είχε εγκατασταθεί προσωρινά το 2ο Σύνταγμα Πεζικού της ΧΙΙΙης Μεραρχίας Στερεάς Ελλάδας (βλέπε ανάρτησή μου Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου (σήμερα Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας) στις Εκστρατείες της Ουκρανίας και της Μικράς Ασίας (1919-1922), όπου αναφέρονται οι περιοχές αυτές από τον Χρήστο Δ. Αλεξόπουλο.
Υλικό άντλησα από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτη Κύριλλου Ζαχαρόπουλου, Ιστορικαί σελίδες περί της εν Κασαμπά ορθοδόξου ελληνικής κοινότητος (1625-1922) και σημειώσεις τινές ιστορικαί περί των εν Αχμετλή και Οργανλή ομογενών κοινοτήτων, Εν Αθήναις Νέα Σμύρνη 1934. Το βιβλίο εντόπισα στο διαδίκτιο στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου γίνεται μία θαυμάσια δουλειά ψηφιοποίησης και καταγραφής παλιών βιβλίων.
Εικ.1: Ο Γεώργιος Γαλής που κρεμάστηκε από τους Τούρκους το 1922 στον Κασαμπά.
Κασαμπάς (σήμερα τουρκικά Turgutlu, χάρτης 1)
Στον Κασαμπά οι Έλληνες είχαν τη δική τους εκκλησία, το ναό του Αγίου Νικολάου, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1772. Στον ευρύτερο αυλόγυρο της εκκλησίας είχαν μεταφερθεί επιτύμβιες στήλες από το παρεκκλήσιο της Ζωοδόχου Πηγής για να μην κλαπούν από τους τυμβωρύχους. Σε μία από αυτές αναγραφόταν σε ποιητικό ρυθμό:
Ο Γεώργιος Γαλής εν Ελλάδι γεννηθείς
εκ μικράς του ηλικίας εκ Λαμίας αποικίσας
και ζητών την ευπορίαν και ενταύθα κατοικίσας
το επάγγελμα ποιμένος μετελθών πολλά τα έτη
και τ’ εμπόρου δε προσέτι
πλούτον δ’ αρκετόν κερδίσας
και αυτόν στους συγγενείς του
άπαντα κληροδοτήσας
απεβίωσεν ενταύθα
μνήμην αγαθήν αφήσας.
Δηλαδή μεταφέροντας τους στίχους σε πεζό λόγο πληροφορούμαστε ότι ο Γεώργιος Γαλής που γεννήθηκε στην Ελλάδα, έφυγε από τη Λαμία σε μικρή ηλικία αναζητώντας καλύτερη τύχη και κατοίκησε εδώ (στον Κασαμπά), ασκώντας για πολλά χρόνια το επάγγελμα του βοσκού και μετά του εμπόρου. Αφού κέρδισε αρκετό πλούτο και τον κληροδότησε όλον στους συγγενείς του, πέθανε εδώ (στον Κασαμπά) και άφησε πίσω του πολύ καλό όνομα.
Το 1922 κατά τη μικρασιατική καταστροφή κρεμάστηκε στον Κασαμπά από τους Τούρκους κάποιος Γεώργιος Γαλής (εικ.1), προφανώς απόγονός του, ίσως και εγγονός.
Ο πατέρας του Αρχιμανδρίτη Κύριλλου Ζαχόπουλου, όπως ο ίδιος αναφέρει στο βιβλίο του, καταγόταν από την Γιαννιτσού Φθιώτιδας και ονομαζόταν Αθανάσιος Ζαχάκης. Το επώνυμο Ζαχόπουλος το επέβαλλε το 1886 ο δημοδιδάσκαλος Μωραΐτης, γιατί με αυτό το όνομα τον έγραψε στο μαθητολόγιο. Την εποχή εκείνη υπήρχε η τάση στους συμβολαιογράφους, δημοδιδασκάλους, κ.α. να προσθέτουν στα επώνυμα την κατάληξη –όπουλος. Έτσι εξηγείται και η ύπαρξη συνδρομητών για την έκδοση του βιβλίου από τη Γιαννιτσού το 1934. Είναι οι εξής:
Ιωάννης Κρανιώτης, ιατρός.
Δημήτριος Στ. Ζαχάκης, καθηγητής.
Π.Γιωτόπουλος, δημοδιδάσκαλος.
Ιωάννης Καρκάνης.
Γεώργιος Σεραφ. Μαργαρίτης.
Αιδ. Ιωάννης, εφημέριος Παλαιάς Γιαννοτσούς.
Σταύρος Π. Μπαράκης (Μακρακώμη).
Αχμετλή (σήμερα τουρκικά Ahmetli, χάρτης 1)
Σε κατάλογο Ελλήνων κατοίκων του Αχμετλή, που κρέμασαν ή σκότωσαν οι Τούρκοι το 1922 και δημοσιεύεται στο προαναφερθέν βιβλίο, συναντάμε πολλά επώνυμα, που απαντώνται στη Φθιώτιδα (Δημήτριος Καραγκούνης, Γεώργιος Καρμίρης, Βασίλειος Σταμούλης, Νικόλαος Καμάρας, Ιωάννης Καμπέρης, Δημήτριος Καταρραχιάς).
Οργανλή (σήμερα τουρκικά Urganli, χάρτης 1)
Στο Οργανλή το 1850 ο αριθμός των ελληνικών οικογενειών ξεπέρασε τις 30 και ζήτησαν από το μητροπολίτη Εφέσου, που είχε έδρα στη Μαγνησία, την ανέγερση εκκλησίας. Οι Τούρκοι του χωριού όμως αντέδρασαν έντονα. Η αντίδρασή τους όμως ξεπεράστηκε με ένα τέχνασμα. Στον Κασαμπά κατοικούσε ο Αντωνάκης Ψύλλας, παλιός οπλαρχηγός στην Ελλάδα, είχε πολεμήσει στην Επανάσταση του 1821 και τώρα μεγαλοκτηματίας στο Οργανλή. Στην υπηρεσία του είχε 20 άνδρες, όλους καταγομένους από τη Φθιώτιδα.
Μεταξύ αυτών ήταν και ο πατέρας του Αριμανδρίτη, Αθανάσιος Ζαχάκης. Αυτούς τους εξόπλισε και τους μετέφερε από τον Κασαμπά έξω από το Οργανλή. Οι Τούρκοι τρομοκρατήθηκαν από την αγριωπή εμφάνιση των φουστανελλοφόρων και ζήτησαν τη βοήθεια των Ελλήνων συγχωριανών τους. Αυτοί τους είπαν ότι οι φουστανελλοφόροι δεν είναι άνθρωποι αλλά Άγγελοι του Αλάχ και εμφανίσθηκαν για να πάρουν τη ζωή αυτών, που εμπόδιζαν την ανέγερση της εκκλησίας. Τότε και οι ίδιοι οι Τούρκοι του Οργανλή βοήθησαν στην ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου.
Χάρτης 1: Σύγχρονος χάρτης της Δυτικής Τουρκίας με τις περιοχές Σμύρνης (τουρκ. Izmir) και Μαγνησίας (τουρκ. Manisa).
ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΗ
Εικ.1: Από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτη Κύριλλου Ζαχαρόπουλου, Ιστορικαί σελίδες περί της εν Κασαμπά ορθοδόξου ελληνικής κοινότητος (1625-1922) και σημειώσεις τινές ιστορικαί περί των εν Αχμετλή και Οργανλή ομογενών κοινοτήτων, Εν Αθήναις Νέα Σμύρνη 1934.
Χάρτης 1: Χάρτης Τουρκίας (2005), Εκδόσεις Road
* Ο Σωτήριος Γ. Αλεξόπουλος, γεννήθηκε το 1962 στην Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας, όπου και τελείωσε το Δημοτικό. Αποφοίτησε από το Λύκειο Στυλίδας το 1980 και εισήχθη στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Θεσσαλονίκης από την οποία αποφοίτησε το1985. Μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων εισήχθη κατόπιν εξετάσεων στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης στην οποία και πραγματοποίησε μεταπτυχιακό στον τομέα της Χριστιανικής Αρχαιολογίας. Είναι παντρεμένος με την Ελπίδα Αντωνιάδου με την οποία έχει αποκτήσει ένα παιδί. Από το 1988 εργάζεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.”
