Το Δίκτυο Μικρασιάτης υποδέχεται τη νέα χρονιά, με μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον συγγραφέα της Τριλογίας Επιστροφή στη Σμύρνη, ιατρό κ. Ευάγγελο Μαυρουδή.

Ο Ευάγγελος Μαυρουδής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Σμύρνη. Από φοιτητής εργάζεται αθόρυβα στο χώρο του πνεύματος και της τέχνης. Είναι γιατρός και ζει στη Ραφήνα. Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του Η θάλασσά μας, Ittihat ve Terraki και Φως εξ Ανατολών, που αποτελούν την τριλογία Επιστροφή στη Σμύρνη.

-Κε Μαυρουδή πως προέκυψε η συγγραφή αυτών των βιβλίων, είχατε πριν κάποια συγγραφική δραστηριότητα και ποια ήταν η αιτία να ασχοληθείτε με τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία;

Η λογοτεχνική μου δραστηριότητα ξεκινά με αυτή την τριλογία, την Επιστροφή στη Σμύρνη. Σαν νέος  έγραφα  διάφορα κείμενα  αλλά στη συνέχεια ασχολήθηκα με την ιατρική, η οποία έχει πολύ μεγάλες απαιτήσεις, όπως και η οικογένεια αργότερα και δεν είχα σκεφτεί το ενδεχόμενο έκδοσης οποιουδήποτε κειμένου.

Η αιτία που το επιχείρησα τελικά είναι η Μικρά Ασία και η Σμύρνη για την οποία έχω ένα πάθος, μια αγάπη την οποία αναζητώ να την εκφράσω κατά καιρούς μέσα από διάφορες δράσεις, είμαι άλλωστε εδώ και πολλά χρόνια και μέλος της Ενωσης Σμυρναίων.

Ως φοιτητής θυμάμαι παρακολουθούσα διάφορες εκθέσεις για τη Μικρασία, αλλά η αναζωπύρωση προέκυψε από το βιβλίο του Χ. Σολωμονίδη για τον Χρυσόστομο Σμύρνης και μια τυχαία επίσκεψη σε ένα ασθενή μου το 1977, ο οποίος ήταν ένας Βορειοηπειρώτης ζωγράφος και με βάση τις περιγραφές του βιβλίου  έφτιαξα 15 πρόχειρα σκιτσάκια,  τα οποία στη συνέχεια έγιναν έργα ζωγραφικής από τον ίδιο και κατέληξαν σε μια πολύ επιτυχημένη έκθεση.

Το βιβλίο αυτό ήταν ουσιαστικά  η πρώτη πιο εμπεριστατωμένη επαφή μου με την Μικρασιατική υπόθεση. Μέχρι τότε  για τα θέματα αυτά είχα ένα καθαρά συναισθηματικό χαρακτήρα, αλλά ουσιαστικά με μεγάλη άγνοια, η οποία πιστέυω ότι εξακολουθεί και υπάρχει στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου μέχρι σήμερα.

Αρχισα λοιπόν να διαβάζω στη συνέχεια πιο συστηματικά για να απαντήσω στα ερωτήματα που είχα, γιατί πήγε εκεί ο ελληνικός στρατός, γιατί φύγαμε, γιατί έγινε η καταστροφή; Αυτά ήταν που ήθελα μέσα μου να απαντήσω και έψαχνα μέχρι που ένα τυχαίο γεγονος μου έδωσε άλλο προσανατολισμό.

Πάντα ήθελα συγκλονισμένος από την φρίκη του ολοκαυτώματος να περάσω κάτω από την πύλη του Αουσβιτς που έλεγε “η εργασία απελευθερώνει” να δω πως θα αισθανθώ. Ηθελα να δω από κοντά αυτή την τραγική σελίδα της ιστορίας της ανθρωπότητας συγκλονισμένος από την ταινία τότε, “το ημερολόγιο της Αννας Φράνκ”. Πήγα λοιπόν στο Αουσβιτς και “συγκλονίστηκα από την έλλειψη συγκλονισμού”.

Δεν ένιωσα απολύτως τίποτα, γιατί τελικά όταν επισκέπτεσαι ένα μουσειακό χώρο δεν νιώθεις αυτά τα οποία μπορεί να σου δώσει η τέχνη, η οποία ζωντανεύει κάτι μέσα σου και σε κάνει να το ζεις.

-Γιατί καταλήξατε στην δημιουργία του ιστορικού μυθιστορήματος;

Κατάλαβα ότι άν θέλω να προβάλω την Μικρασιατική υπόθεση δεν αρκεί να κάτσω κι εγώ να γράψω, δίνοντας στα κείμενα μου μια ιστορική μορφή, κάτι για το οποίο διαφωνώ, αφού η ιστορία είναι επιστήμη και πρέπει να γράφεται από τους επιστήμονες. Ετσι αποφάσισα να δημιουργήσω ένα έργο τέχνης, όπως έκανα τότε με τους πίνακες ζωγραφικής, γράφοντας ένα μυθιστόρημα βλέποντας όμως το θέμα πρισματικά, να μην είναι μονομερές. Αποφάσισα λοιπόν κι εγώ ως Μικρασιάτης να γράφω και να ξαναζήσω εκείνη την εποχή μέσα από την ιστορία 2 οικογενειών μιας ελληνικής και μιας τούρκικης.

Είχα και την περιέργεια να δω οι Τούρκοι τι έκαναν, ποιοί ήταν οι Τούρκοι και η γνώμη που είχα γι αυτούς αποτυπώνεται στο πρώτο βιβλίο  με τίτλο “Η θάλασσά μας” με τον χαρακτηριστικό τύπο με τις βράκες του Χατζημπαμπά και τον φόνο του από μια πόρνη την Πανανάρα, η οποία είχε ραντεβού εκείνη την ώρα με έναν Ελληνα.

Το απόσπασμα αυτό βασίζεται σε αληθινή ιστορία και ο Ελληνας με τον οποίο είχε ραντεβού η πόρνη ήταν ο έφηβος τότε παππούς μου.Το περιστατικό είχε ως εξής, την ώρα του ραντεβού πίσω από το ιερό του Αη Γιάννη στον Πάνω Μαχαλά (στα όρια του ελληνικού και τούρκικου μαχαλά) ένας Τούρκος ουρούσε πίσω από το ιερό της εκκλησίας.

Η πόρνη συγκλονίστηκε, άρπαξε μια μαρμαρόπλακα και τον σκότωσε. Ο έφηβος παππούς μου, το παιδί αυτό, φοβήθηκε και έφυγε καθώς τότε αν συνέβαινε κάτι τέτοιο έπρεπε να εξαφανιστείς. Εφυγε και ονομάστηκε στη συνέχεια Μαυρουδής από το όνομα ενός υποπρόξενου στη Δράμα ο οποίος είχε δώσει σπέρματα στον Μακεδονικό Αγώνα πριν ακόμα αυτός ξεκινήσει. Εδωσε επί της ουσίας μια ηρωική διάσταση στην “παρανομία” που είχε κάνει και αποκτήσαμε ως οικογένεια ένα όνομα με το οποίο ουσιαστικά δεν είχαμε καμία σχέση.  Ολα αυτά τα εμβολίασα στο μυθιστόρημα.

-Πως εξελίχθηκε η συγγραφή των βιβλίων και δώστε μας ενα περίγραμμα με τίτλους για το καθένα

Ξεκίνησα να το γράφω το 2000 με καλή ροή το ελληνικό κομμάτι, ωστόσο κόλλησα λίγο στο δεύτερο μέρος που αναφέρεται στους Τούρκους, τους Νεότουρκους με το σύνθημα Ενωση και Πρόοδος. Το πρώτο μέρος θα έπρεπε να λέγεται κανονικά οι Ελληνες, το δεύτερο οι Τούρκοι και το τρίτο ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος.

Ενώ νόμιζα ότι ήταν κάτι απλό, κατάλαβα ότι θα έπρεπε να κάνω πολύ σοβαρό ψάξιμο για να είναι ισοροπημένο. Δεν μπορούσε η Ελλάδα να είχε λεπτομέρειες και αυτό να έχει γενικές πληροφορίες και αοριστίες.

Ετσι εντρύφησα στην Τουρκική ιστορία και έφτασα να μάθω και τουρκικά, τόσο ώστε να μπορώ να διαβάζω, να μεταφράζω τις πηγές και φτιάχνοντας το δεύτερο μέρος με την τουρκική ιστορία από το 1897 μέχρι το 1918, κατάλαβα ότι τα πράγματα με τους Τούρκους ήταν πολύ διαφορετικά από ότι τα φανταζόμασταν.

Το τρίτο μέρος είναι ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, οποίος εχει παράλληλη δράση με το τι γίνονταν και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, δίνοντας ένα πανόραμα μέχρι την καταστροφή. Το βιβλίο ασχολείται ελάχιστα μετά την καταστροφή και την προσφυγιά, τελειώνει το 1922.

-Πόσο δύσκολο ήταν να βρεθούν οι Τουρκικές πηγές και τι αναφορά γίνεται στα αρχεία αυτά για τα όσα εγιναν από την πλευρά τους ;

Μετά το 1992 αρχίζουν οι Τούρκοι και ερευνούν τα θέματα αυτά και στο εξωτερικό. Ψάχνοντας το 1997 στο εξωτερικό η βιβλιογραφία ήταν πολύ περιορισμένη και δύσκολη υπόθεση. Αργότερα προς το τέλος της δεκαετίας του 90 αρχισαν να βγαίνουν οι διατριβές και τα βιβλία, ωστόσο εκείνη η περίοδος δεν είναι πολύ μελετημένη για τους  Τούρκους, γιατί στην πραγματικότητα δεν τους ενδιαφέρει, ασχολούνται με το Τουρκικό κράτος από τον Κεμάλ  και το 1922 και μετά.

Επιλεκτικά, θα λέγαμε έχουν ασχοληθεί και με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, αλλά και με την Καλλίπολη, αλλά δεν τους συμφέρουν οι συνδέσεις με το αρμενικό και τα όσα έγιναν με τους χριστιανικούς πληθυσμούς και την καταστροφή. Ετσι στοιχεία που υπάρχουν μέσα στο βιβλίο έχουν ενδιαφέρον ακόμα και για τους ερευνητές γιατί περιέχει στοιχεία που δεν έχουν προκύψει από κάποια επίσημη ιστορία που μπορεί κανείς εύκολα να τα βρει, αλλά είναι από επί μέρους βιβλία, τα οποία και κάποια από αυτά είναι άσχετα μεταξύ τους.

Για παράδειγμα η ανεξήγητη υποχώρηση των Τούρκων στη μάχη του Σαραντάπορου, την  βρήκα σε σημείωση ενός βιβλίου από Αγγλους ερευνητές, ωφειλόταν στο ότι δεν είχαν πάρει τα απραίτητα μέτρα σε τηλεγραφικό καλώδιο με αποτέλεσμα να μην έχουν επικοινωνία τα κανόνια με την λεγόμενη πόρτα του Σαρανταπόρου. Αυτή είναι μια λεπτομέρεια που δεν αναφέρεται στα ιστορικά βιβλία, αναφέρεται όμως στο μυθιστόρημα και μπορεί να φανεί χρήσιμη στον κάθε ερευνητή.

-Η τριλογία Επιστροφή στη Σμύρνη είναι μεγάλο σε μέγεθος έργο, πόσο εύκολα μπορεί να το διαβάσει κάποιος χωρίς να κουραστεί και ένα τελευταίο ερώτημα αν ολοκληρώσατε την ενασχόληση σας συγγραφικά με τη Μικρά Ασία ;

Κάθε βιβλίο μπορεί να διαβαστεί αυτοτελώς. Πολλοί έχουν διαβάσει πρώτα το τρίτο και αργότερα τα υπόλοιπα ή με όποια σειρά θέλει ο καθένας, αφού όπως είπαμε κάθε ένα είναι και μια διαφορετική ενότητα, οι Ελληνες, οι Τούρκοι και ο πόλεμος. Το ενδιαφέρον μου ήταν να μπορεί ο αναγνώστης να το διαβάζει με ευχαρίστηση.

Νομίζω πως δεν έχει εξεταστεί στην πληρότητα της η Μικρασιατική Καταστροφή και θα υπάρξουν κι άλλα βιβλία κυρίως ιστορικά, από πολλούς συγγραφείς στο μέλλον που μπορεί να αλλάξουν την άποψη που έχουμε για πολλά θέματα μέχρι σήμερα. Εγώ όσα ήθελα να πω τα είπα και όσα ήθελα να γράψω τα έγραψα, ξαναζώντας την ιστορία για την αναζήτηση των απαντήσεων που έθεσα εξ αρχής. Κάτι που για μένα αποδείχθηκε λυτρωτικό, καθώς νομίζω πως εγώ τουλάχιστον μέσα από τα βιβλία μου θεωρώ ότι βρήκα τις απαντήσεις μου. Επιστρέφοντας στη Σμύρνη αισθάνεσαι την αλήθεια…

  Εδώ να σημειώσω ότι μεγάλη τιμή για μένα που ανέλαβε την έκδοση του ο Κέδρος, ένα τόλμημα επί της ουσίας καθώς πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο έργο από έναν συγγραφέα που δεν είναι γνωστός στους αναγνώστες.

-Κε Μαυρουδή να σας ευχαριστήσουμε πολύ για την συζήτηση, σας ευχόμαστε Καλή Χρονιά και κάθε επιτυχία στο έργο σας γενικότερα.

Να σας ευχαριστήσω κι εγώ με τη σειρά μου και να ευχηθώ στους αναγώστες του Δικτύου Μικρασιάτης, Καλή Χρονιά, Υγεία   κάθε επιτυχία στις προσπάθειες σας για την ανάδειξη και προβολή των Μικρασιατικών ζητημάτων, με στόχο τη διατήρηση της μνήμης στις νεότερες γενιές.