Η Σίβυλλα και η Ερυθραία
Οι Σίβυλλες, κατά τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, ήταν γυναίκες με εντυπωσιακή προφητική ικανότητα, που έπεφταν σε έκσταση και προέλεγαν τα μελλούμενα, χωρίς να ερωτηθούν (πράγμα που γινόταν με τις Πυθίες κι άλλες μάντισσες). Οι άνθρωποι νόμιζαν ότι οι Σίβυλλες προφήτευαν με θεία έμπνευση και μέσα από τα λεγόμενά τους μιλούσε ο ίδιος ο θεός, συνήθως ο Απόλλων ή ο Δίας. Έδιναν μυστηριώδεις και αινιγματικούς χρησμούς, γεμάτους υπαινιγμούς, που ονομάζονταν σιβυλλικοί ή σιβύλλειοι.
Το όνομα Σίβυλλα δεν είναι ελληνικό, αλλά ανατολικής προελεύσεως, πιθανόν μικρασιατικό ή συριακό. Στη Μικρά Ασία, τη Συρία, τη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο σώζονται ακόμη πολλά τοπωνύμια με τη λέξη Σιμπέλ ή Μπελ, που σχετίζονται με τόπους ιερούς, όπως το βουνό Σίπυλος, ανάμεσα στη Σμύρνη και τη Μαγνησία της Ιωνίας.
Οι αρχαίοι συγγραφείς δίνουν αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες για τις Σίβυλλες. Ο Όμηρος κι ο Ησίοδος δεν τις γνωρίζουν καθόλου, ενώ ο Ηράκλειτος, ο Αριστοτέλης κι ο Πλάτων αναφέρουν μόνο μια. Αντιθέτως ο Παυσανίας, ο Λατίνος Ουάρρων και πολλοί χριστιανοί συγγραφείς γράφουν πολλά γι” αυτές, εκμεταλλευόμενοι την χιλιετή παράδοση περί Σιβυλλών.
Η αρχαία γραμματεία μας παραδίδει δώδεκα Σίβυλλες, αρχαίες και νεότερες: Δελφική, Λιβυκή, Βαβυλωνία, Περσίδα, Ιδαία (από την Ίδη της Τροίας), Ιουδαία, Σαμία, Τιβουρτίνα (Ρωμαία), Κυμαία (από την Κύμη της Κάτω Ιταλίας), Φρυγική, Ελλησποντία και Ερυθραία. Αρχαιότερες θεωρούνταν η Ερυθραία και η Λιβυκή Σίβυλλα, ενώ διασημότερη υπήρξε η Κυμαία, που τα σιβυλλικά βιβλία της φυλάσσονταν στο ναό του Διός, στο Καπιτώλιο της Ρώμης, μέχρι την πυρκαϊά του 83 π.Χ.
Έλληνες και Ρωμαίοι πολύ εκτιμούσαν τις Σίβυλλες και πίστευαν στις αινιγματικές προφητείες τους. Συχνότατα συμβουλεύονταν τα σιβύλλεια βιβλία, για να βρουν λύσεις σε επικίνδυνες καταστάσεις και σοβαρά προβλήματα που τους απασχολούσαν. Οι προφητείες ήταν πάντα στην ελληνική γλώσσα, γραμμένες σε εξάμετρους στίχους. Σώζεται μια συλλογή με 4.500 σιβυλλικούς στίχους, συνθεμένη τον 5ο μ. Χ. αιώνα από άγνωστο συγγραφέα. Τα παλαιότερα τμήματα της συλλογής ανάγονται στην Αλεξανδρινή εποχή (323-30 π.Χ.).
Πολλοί πατέρες της Εκκλησίας και διάφοροι χριστιανοί συγγραφείς της Πρωτοχριστιανικής εποχής ανέλυσαν κι ερμήνευσαν σιβυλλικές προφητείες που δήθεν αναφέρονταν στην έλευση του Χριστού. Φυσικά καμία από αυτές τις προφητείες δεν είναι παλαιότερη του 4ου αιώνα μ. Χ. και θεωρούνται κατασκευάσματα των χριστιανών, στην προσπάθειά τους να εξουδετερώσουν την ισχυρότατη πίστη των αρχαίων στις Σίβυλλες.
Πάντως η αναγεννησιακή ζωγραφική μάς έδωσε μερικές Σίβυλλες άφθαστης τέχνης και υψηλότατης καλλιτεχνικής αξίας, όπως αυτές του Ραφαήλ και εκείνες του Μιχαήλ Αγγέλου, που στολίζουν το παρεκκλήσι του πάπα Σίξτου (Καπέλλα Σιστίνα) στο Βατικανό.
Η Ερυθραία Σίβυλλα
Η Ερυθραία Σίβυλλα ονομαζόταν Ηροφίλη ή Ερωφίλη. Κατά τον Παυσανία, γεννήθηκε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο στην Μάρπησσο του όρους Ίδη, κοντά στην Τροία, και είχε πατέρα το βοσκό Θεόδωρο και μητέρα την αθάνατη νύμφη Ιδαία, κόρη του Ποσειδώνα. Ήταν πολυταξιδεμένη και κάποτε στάθηκε απάνω σε μια πέτρα κι άρχισε ν” απαγγέλλει εξάμετρους προφητικούς χρησμούς. Από τότε η Ηροφίλη περιόδευσε στον κόσμο, χρησμοδοτώντας πάνω στην πέτρα της. Τη συναντάμε στη Σάμο, στη Δήλο, στην ξακουστή Κλάρο της Ιωνίας, μέρη που σχετίζονται άμεσα με το θεό της μαντικής Απόλλωνα. Επίσης υπηρέτησε ως νεωκόρος στο περίφημο Σμινθείο, μαντείο του Απόλλωνος Σμινθέως στην Τρωάδα, όπου και τάφηκε.
Άλλοι συγγραφείς όμως αναφέρουν ότι η Ερωφίλη γεννήθηκε στις Ερυθρές (σημερινό Λυθρί ή Ίλντιρ) της Ιωνίας, σε μια σπηλιά του βουνού Κώρυκος (σήμερα Κόρακας ή Λεστρένι) της Ερυθραίας, από τους ίδιους γονείς. Επιτυχία της θεωρήθηκε η προφητεία για την καταστροφή της Τροίας.
Στην Ηροφίλη την Ερυθραία αποδόθηκε κι η ακόλουθη προφητεία για τον ερχομό του Χριστού:
Ιδρώσει δε χθων, κρίσεως σημείον ότ” έσται,
Ήξει δ” ουρανόθεν βασιλεύς αιώσιν ο μέλλων
Σάρκα παρών πάσαν κρίναι και κόσμον άπαντα,
Όψονται δε Θεόν μέροπες πιστοί και άπιστοι
Ύψιστον μετά των αγίων επί τέρμα χρόνοιο
Σαρκοφόρος, ψυχάς δ” ανδρών επί βήματος κρινεί.
Βέβαια είναι ολοφάνερο ότι η προφητεία αυτή, που σχηματίζει την ακροστιχίδα Ιησούς, είναι πλαστή. Δημιουργήθηκε πιθανόν τον 5ο μ. Χ. αιώνα από κάποιον που ήθελε να προσεταιριστεί μια ειδωλολάτρισσα ιέρεια, για να δώσει περισσότερη αίγλη στο Χριστό.
.
Απόσπασμα από κείμενο του Θοδωρή Κοντάρα, φιλόλογου, Ν. Ερυθραία 1998
