ΜΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Την Αρμενία και τους Αρμένιους νομίζουμε ότι τους γνωρίζουμε επειδή έχουμε κοινή πορεία και φιλικές σχέσεις αιώνες τώρα. Αλλά έτσι άραγε είναι ?
Ξέροντας για την γενοκτονία των Αρμενίων δεν σημαίνει ότι γνωρίζουμε ένα λαό με μακραίωνη και πολύ πλούσια ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Με την ευκαιρία της πολύ ενδιαφέρουσας έκθεσης, ΑΡΜΕΝΙΑ –ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΑΡΑΤ, στο Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας ας κάνουμε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τους Αρμένιους. Το Μουσείο, για πρώτη φορά, φιλοξενεί στις αίθουσες του μια διαχρονική έκθεση με αρχαιολογικά ευρήματα και πολιτιστικούς θησαυρούς από την Αρμενία. Εκατόν τέσσερα αντικείμενα (1) από το Ιστορικό Μουσείο του Ερεβάν καθίστανται μάρτυρες της ιστορικής πορείας των Αρμενίων ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους ενώ αναδεικνύουν το ελληνιστικό και βυζαντινό παρελθόν τους.
Στο Β’ μέσο της 4ης χιλιετίας, την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, στην περιοχή της Αρμενίας άνθισε ο πολιτισμός Shengavit ή Coro-Arax. Κατάλοιπα του εντοπίζονται σε μια τεράστια έκταση η οποία περιλαμβάνει τα υψίπεδα της Αρμενίας αλλά και όμορες περιοχές κέντρο της οποίας υπήρξε η κοιλάδα του Αραράτ. (2).Περισσότερα από 600 ευρήματα όπως οικισμοί, τύμβοι κτλ βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών. Τα πολυάριθμα ποικίλων μορφών και χρήσεων αρχαιολογικά ευρήματα που ανέδειξαν οι ανασκαφές στο Δβιν ( Τίβιον ),Ετζμιατζίν,Ανι ( Ανίον ),Καρνούτ,Καρασάμπ και άλλες θέσεις μαρτυρούν ότι ο ιδιαίτερος αυτός πολιτισμός του εντόπιου πληθυσμού κατείχε ξεχωριστή θέση μεταξύ των πρώιμων πολιτισμών της Εγγύς Ανατολής. Ιδιαίτερης αξίας είναι η κεραμική της Εποχής του Χαλκού ,με απεικονίσεις που παραπέμπουν σε μαγικής φύσεως ιεροτελεστίες.
Στα μέσα του 9ου αιώνα π.Χ. είναι στα υψίπεδα της Αρμενίας που άρχισε να ακμάζει ένα από τα ισχυρότερα κρατικά μορφώματα της αρχαίας Αρμενίας. Το γνωστό, από επιγραφές των Ασσυρίων , Πρωτοαρμενικό Ουραρτού ( στην Αγία Γραφή αναφέρεται σαν Βασίλειο του Αραράτ ).Το Ουραρτού δημιουργήθηκε στη λεκάνη της λίμνης Βαν ( σήμερα στην Ανατολική Τουρκία ) και στον Αρμενικό Ταύρο από την ένωση πολλών κρατών και ηγεμονιών, ενώ τον 8-9ο π.Χ. αιώνα το Βασίλειο του Βαν ή Ουραρτού έφτασε στο πολιτισμικό απόγειό του. Το 714 π.Χ. οι Κιμμέριοι (3 ) εισέβαλαν στο Ουραρτού από το βορρά ,ενώ οι Ασσύριοι από το νότο, με αποτέλεσμα το Βασίλειο του Βαν να καταρρεύσει οριστικά το 585 π.Χ. Μετά τη διάλυσή του, στα εδάφη αυτά δημιουργήθηκε το Βασίλειο των Αρμενίων Οροντιδών που ήταν ενταγμένο στη Μηδία αρχικά ( 585-549 π.Χ. ) και στην Περσία αργότερα ( 549-331 π.Χ.). Πριν γίνει βασιλέας ο Τιγράνης Α ‘ τον έλεγχο της Αρμενίας ( μετά το 115 π.Χ. ) πήραν οι Πάρθοι που κράτησαν, αργότερα, σαν όμηρο τον Τιγράνη Β’ του Μέγα, ( 4 ) μέχρι τον διορισμό του,για να τους προστατεύσει από τα δυτικά.
Στα Ελληνιστικά χρόνια η Αρμενία μοιράστηκε την τύχη της Εγγύς Ανατολής μετά την κατάληψη από τον Μ. Αλέξανδρο και εντάχθηκε πρώτα στο Βασίλειο Μακεδόνων ( 331-301 π.Χ. ) και μετά στο Βασίλειο των Σελευκιδών ( 301-189 π.Χ. ).Όταν βασίλευε ο Αρμέν των Οροντιδών η Αρμενία ήταν τμήμα του ελληνιστικού κόσμου. Τότε άρχισαν να κόβουν νομίσματα, όπως και άλλα βασίλεια αργότερα, πανομοιότυπα των ελληνικών με ελληνικά γράμματα. Η αντιπαράθεση της Ρώμης με το Βασίλειο των Σελευκιδών, που υπήρξε τεράστιο σαν κληρονόμος του κράτους του Μ. Αλέξανδρου απλωμένο στην Ασία, έδωσε στην Αρμενία τη δυνατότητα, σαν σύμμαχο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, να ιδρύσουν δύο βασίλεια. Εκείνο της Μεγάλης Αρμενίας και το άλλο της Σοφηνής. Τα βασίλεια αυτά αποτελούσαν ενιαίο κράτος επί Τιγράνη του Β’ του Μεγάλου ( 95-55 π.Χ. ).
Η Αρμενία πολύ νωρίς ενσωματώθηκε στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ενώ χωριζόταν σαν Μικρά και Μεγάλη Αρμενία όπως τις χώριζε ο Ευφράτης ποταμός. Από τότε και μετά, οι Αρμένιοι της αυτοκρατορίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική, τη στρατιωτική και την οικονομική ζωή της. Ρωμαίοι πολίτες ( όχι υποχρεωτικά μονοφυσίτες )συχνά κατόρθωσαν να διαπρέψουν σαν αυτοκράτορες, στρατηγοί, ιερωμένοι και πνευματικοί άνθρωποι. ( 5 ) .Μετά τον 9ο αιώνα και την εξασθένηση των Αράβων επετράπη η ίδρυση ενός ανεξάρτητου Αρμενικού κράτους υπό τον Βαγρατίδη Ασώτιο τον Α’ το οποίο όμως καταλύθηκε και δημιουργήθηκε ένα νέο αρμενικό κράτος στην Κιλικία. (6)
Αναφορικά με τον εκχριστιανισμό της Αρμενίας πρέπει να αναφέρουμε ότι. Στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. ( περίπου το 301μ.Χ. ) Ο Αρσακίδης Βασιλέας Τιγράνης ο Μέγας της Αρμενίας ( 250-330 μ.Χ. ), παλαιός διώκτης του Χριστιανισμού, ασπάσθηκε τον Χριστιανισμό και τον ανακήρυξε επίσημη θρησκεία του κράτους του. Ο Γρηγόριος ο Φωτιστής ( 7 ) αργότερα ανακηρύχτηκε άγιος και χρίστηκε ως πρώτος Καθολικός ( επικεφαλής ) της Αρμενικής Εκκλησίας .Στην Οικ. Σύνοδο της Νίκαιας η αρμενική εκκλησία εκπροσωπήθηκε από το γιό του, και μετέπειτα άγιο, Αριστάκη.
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν 2549 θρησκευτικές εγκαταστάσεις ( κυρίως στην περιοχή του Ανίου όπου ακόμη και σήμερα σώζονται τα ερείπιά τους ).Κατά τη διάρκεια της Αρμενικής Γενοκτονίας ( την οποία αρνείται λυσσαλέα η σύγχρονη Τουρκία ) τα περισσότερα από αυτά είτε λεηλατήθηκαν είτε κάηκαν και καταστράφηκαν. Εκτός αυτών βέβαια και ένας σημαντικός αριθμός θησαυρών χάθηκε ανεπιστρεπτί. Σύμφωνα με στοιχεία της ΟΥΝΕΣΚΟ του 1974 από τα 913 εκκλησιαστικά κτίρια που διασωζόντουσαν μετά το 1923, τα 464 έπαψαν να υφίστανται, τα 252 βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση ενώ 197 χρήζουν εκτεταμένης αναστήλωσης. Μνημεία της πρώιμης Χριστιανικής Αρχαιότητας καταστράφηκαν ολοσχερώς μεταξύ των οποίων και οι Ναοί του Άγιου Στεφάνου στο Αγκαράκ, του Αγίου Θεοδοσίου στο Μπαγκαράν. Τέσσερεις στους πέντε ναούς του φημισμένου μοναστηριακού συγκροτήματος του 9ου-11ου αιώνα στο Χτσκόνκ χρησιμοποιήθηκαν σαν στόχοι για ασκήσεις του στρατού και καταστράφηκαν. Ο Ναός στο Τσπνί και εκείνος των Αγίων Αποστόλων στο Κάρς μετατράπηκαν σε τζαμιά. Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης οι Αρμενικοί ναοί και τα μοναστήρια είχαν σχεδόν την ίδια τύχη με τα Ελληνορθόδοξα του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Το ότι σήμερα ,μετά από 94 χρόνια , μένουν πολλές εκκλησίες ( και ελάχιστα μοναστήρια ) όρθιες αποδίδεται στην καλή τους κατασκευή και όχι στη φροντίδα του τουρκικού κράτους. Όπως είναι γνωστό επί πατριαρχίας του Οικ. Πατριάρχη Βαρθολομαίου έγινε δυνατή τόσο η αναστήλωση πολλών εκκλησιών όσο και η δυνατότητα να λειτουργήσουν έστω αυτές τις ελάχιστες φορές αρκετές από αυτές από τη Θράκη μέχρι την Κιλικία, την Καππαδοκία και τον Πόντο.
ΒΑΣ.ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
1.Στην έκθεση υπάρχουν ομοιώματα ναών τα οποία ήταν πολύ διαδεδομένα στην Αρμενία των Μέσω Χρόνων. Τα ομοιώματα αυτά είναι ιδιαίτερης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ομοιωμάτων όπως πρωτότυπα, κτητορικά ,τύπου λειψανοθήκης αλλά και ομοιώματα για να κοσμήσουν τα αετώματα του γλυπτού διακόσμου των ναών.
2.Το Μεγάλο Αραράτ ( η υψηλότερη κορυφή της Τουρκίας και όλου του οροπεδίου της Αρμενίας με ύψος 5.137 μ. ) και το Μικρό Αραράτ ( με υψόμετρο 3.896 μ. ) σύμφωνα με τη Βίβλο είναι το βουνό όπου προσάραξε η Κιβωτός του Νώε. Σχηματισμένο από ηφαιστειακές λάβες ,χωρίς κρατήρα, φαίνεται ότι ήταν ενεργό την 3η χιλιετηρίδα π.Χ.
3.Οι Κιμμέριοι ,σύμφωνα με τους αρχαίους έλληνες συγγραφείς, ήταν ένας λαός που είχε εγκατασταθεί γύρω από την Κριμαία και την Αζοφική θάλασσα. Εισέβαλλαν, μετά το διωγμό τους από τους Σκύθες , στη Μικρά Ασία και έφτασαν, στη Βιθυνία, τη Φρυγία και τη Λυδία καταλαμβάνοντας τις Σάρδεις το 652 π.Χ. Μετά προχώρησαν μέχρι τον Κολοφώνα, Σμύρνη και Έφεσο ( όπου κατάστρεψαν το Ναό της Αρτέμιδος ) μέχρι να εκδιωχθούν ,τελικά, από τον Βασιλέα της Λυδίας Αλυάτη και να οπισθοχωρήσουν προς Αρμενία. Επειδή οι γυναίκες των Κιμμερίων πολεμούσαν γενναία ,μαζί με τους άνδρες τους , ενδεχομένως να δημιούργησαν την παράδοση των Αμαζόνων.
4.Μεταξύ των ετών 115 π.Χ και 350 μ.Χ. κάθισαν επτά βασιλείς με το όνομα Τιγράνης στο θρόνο της Αρμενίας. Ο πιο γνωστός ωστόσο είναι Τιγράνης ο Μέγας που βασίλεψε μεταξύ του 95 και 55 π. Χ. στην Αρμενία. Μεγάλωσε στην Παρθία και τοποθετήθηκε σαν Βασιλέας και Αρχιερέας του Ζωροαστρισμού στην Αρμενία, συμμαχώντας με το Μιθριδάτη Στ’ Ευπάτορα Βασιλέα του Πόντου για τον έλεγχο της Καππαδοκίας ( κατέλαβε την Καισάρεια).
5.Μεταξύ των ετών 867 και 1056 ο κατάλογος των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και υψηλά ισταμένων στην Αυτοκρατορία με Αρμενική καταγωγή, μερικώς ή ολικώς, είναι μακρύς. Βυζαντινοί αυτοκράτορες με αρμενική καταγωγή αναφέρονται οι Νικηφόρος Φωκάς και ο ανιψιός του Ιωάννης Τσιμισκής από την Καππαδοκία, η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα Α’, ο αδελφός της Πετρονιάς Μαμιγκονιάν ( την αριστοκρατική οικογένεια διαδέχτηκε η οικογένεια Τορνικιάν ) και ο δεύτερος αδελφός της Βάρδας. Ο Βασίλειος Α’ ιδρυτής της Μακεδονικής Δυναστείας ( κατ’ άλλους Αρμενικής Δυναστείας ) είχε αρμενική καταγωγή και φυσικά ο γιός του Λέων ΣΤ’ ο Σοφός, ο Αλέξανδρος και ο Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος καταγόμενοι από το γένος των Αρσακιδών. Ρωμανός ο Λεκαπηνός, ο Ρωμανός Β’, ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, ο Κωνσταντίνος Η΄, ο Κωνσταντίνος θ’ ο Μονομάχος, η Αυτοκράτειρα Ζωή, ο Ηράκλειος και ο σφετεριστής Μιζίζιος, Βαρδάνης ( Vardan )ο Φιλιππικός, Λέων Ε’ ο Αρμένιος, Μιχαήλ ο Γ’, ο στρατηγός Αρτάβασδος – ο οποίος βοήθησε τον Λέοντα Α’ να αναρριχηθεί στο θρόνο-,οι στρατηγοί Μλέχ και Βαρτάς Πογάς.
Στοιχεία για όλα αυτά μας δίνουν ο Παναγιώτης Χαράνης με το άρθρο του «Τhe Armenians in the Byzantium Emprire”,o M.Chahin στο βιβλίο του «Τhe Kingdom of Armenia:History “ (2001 ),ο A.Kazhdan “The Oxford Dictionary of Byzantium “ (1991 ).ο G.Dedeyan “Revue des etudes armeniennes” ( 1981 ) και άλλοι.
6.Το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας γνωστό σαν Κιλικιανή Αρμενία δημιουργήθηκε από Αρμενίους που εκδιώχθηκαν από την εισβολή Σελτζούκων Τούρκων στην Αρμενία την Ύστερη Μεσαιωνική Περίοδο. Ιδρύθηκε από τους ευγενείς της δυναστείας τω Ρουβενιδών με πρωτεύουσα την Ταρσό και αργότερα το Σις. Πρώτος πρίγκιπας του ήταν ο Ρουπέν Α’ και πρώτος Βασιλέας του ο εγγονός του Λέων Α΄. Το Αρμενικό αυτό Βασίλειο ήταν σύμμαχος των Σταυροφόρων και στήριγμα της Χριστιανοσύνης στην Ανατολή
7.Ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής έζησε και μεγαλούργησε πνευματικά την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Σπούδασε χριστιανικά στην Καισάρεια και συγκρουστείς με τον Βασιλέα Τιριδάτη, λόγω οικογενειακών και θρησκευτικών διαφορών, πετάχτηκε μέσα σε ένα ξεροπήγαδο 6 μ. όπου έζησε με ελάχιστη τροφή για να αποφύγει τη θανάτωση του. Το σχέδιο του Θεού όμως τον έφερε σαν θεραπευτή του άλλοτε διώκτη του ο οποίος μεταμεληθείς τον έχρισε Επίσκοπο της Αρμενίας και ζήτησε να τον βαπτίσει στον Ευφράτη ποταμό. Έκτισε πολλές εκκλησίες και έζησε στο Εchmiadzin όπου και απεβίωσε.Η κάρα και το αριστερό χέρι του βρίσκονται στη Μονή Μεγ.Λαύρας στο Αγ.Όρος.
Η ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΑ ΔΙΑΡΚΕΣΕΙ ΜΕΧΡΙ 31 / 5 / 2016
