Ανάμεσα στις τόσες εκδόσεις για το 1922, έχετε αναρωτηθεί πόσες από αυτές αποτελούν πραγματικά βιβλία πηγές για την Μικρασιατική Καταστροφή, με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα και τα κατέγραψαν;

Η γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού, μια από τις χειρότερες καταστροφές στην παγκόσμια ιστορία σημάδεψε εκατομμύρια Ελληνες της Μικράς Ασίας. Αποτυπώθηκε από τους συγγραφείς στα βιβλία τους μέσα από τις αφηγήσεις αληθινών ιστοριών ανθρώπων, τα οποία δημιούργησαν ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία, τα οποία όμως γράφτηκαν πολλά χρόνια μετά τα γεγονότα.

Ωστόσο πραγματικές πηγές των ιστορικών γεγονότων πέρα από τα επίσημα αρχεία αποτελούν τα βιβλία που εκδόθηκαν αμέσως μετά από τον τραγικό ξεριζωμό και τη γενοκτονία του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας.

Αυτά τα βιβλία πηγές για την Μικρασιατική Καταστροφή, κάποια από τα οποία έχουν επανεκδοθεί σήμερα, συγκεντρώσαμε και σας προτείνουμε για τη βιβλιοθήκη σας.

Βιβλία πηγές για την Μικρασιατική Καταστροφή

1. Η Μάστιγα της Ασίας, Τζωρτζ Χόρτον

Η “Μάστιγα της Ασίας” αποτελεί μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία του διπλωμάτη Τζορτζ Χόρτον, που υπηρετούσε ως γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη τα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ως αυτόπτης μάρτυρας, καταδεικνύει τις οργανωμένες σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τούρκους και την παθητική στάση που κράτησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.

“Η “Μάστιγα της Ασίας” είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όποιον ενδιαφέρεται έστω και ελάχιστα να κατανοήσει τα πολύπλοκα και αποφεύξιμα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή της πόλης της Σμύρνης…

Η αφήγηση του Χόρτον είναι αξιόπιστη και σημαντική. Ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας πολλών από τα συνταρακτικά γεγονότα που αφηγείται στο βιβλίο του και είδε με τα ίδια του τα μάτια πολλές πράξεις τρομοκρατίας, ανάμεσά τους τις διώξεις σε βάρος των χριστιανών που ζούσαν στη Μικρά Ασία”.

από τον Πρόλογο του συγγραφέα και ιστορικού Τζάιλς Μίλτον

2. Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία  (1918-1922)– Η Μικρασιατική καταστροφή, Μιχαήλ Ροδάς

Ιστορία Γραμμένη από τον Διευθυντή του Γραφείου Τύπου και της λογοκρισίας της Αρμοστείας Σμύρνης Μιχ. Λ. Ροδά, που την τοποθετούν στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

“Η ιστορία ενός Έθνους, ενός λαού, ενός κόσμου είναι ο καθρέφτης των έργων και των πράξεων του. Και γι’ αυτό ο ιστορικός πρέπει να έχη καθαρή τη σκέψι, άκαμπτη τη θέλησι. Ο απολογισμός των καλών ή των κακών και δυσαρέστων έργων είναι καθήκον και υποχρέωσί του. Συμπάθειες ή αντιπάθειες παραμερίζουν και μένουν τα έργα για την Ιστορία.

Ανάξιος της αποστολής του θα είναι ο ιστορικός εκείνος ο οποίος θα προσέξη εις τα πρόσωπα και θα θυσιάση την αλήθεια. Ο ποιητής βροντόφωνα μας διδάσκει, ότι “ένας λαός υψώνεται άμα δείξη πως δεν φοβάται την αλήθεια”. Χωρίς φόβο και χωρίς πάθος, έρχομαι να ιστορήσω το ελληνικό δράμα της Μ. Ασίας. Θεϊκά και άδολα θα κρατήσω την ζυγαριά της ιστορικής δικαιοσύνης και ότι θα διακηρύξω, είναι η ολόγυμνη και παραδειγματική αλήθεια, που ένα μονάχα νόμο έχει, την Δικαιοσύνη.

Αλύγιστος είναι ο νόμος της και γι’ αυτό περνάει μεγαλόπρεπα επάνω από τα μικρά και ταπεινά, χωρίς αδυναμίες και συμβιβασμούς. Αν είμαι ευχάριστος ή πικρός και δυσάρεστος σε πρόσωπα και πράγματα, μού είναι αδιάφορο. Τα δίκαια θα ιστορήσω…”

Μιχ. Ροδάς, Σεπτέμβρης 1924

3. Μαύρη βίβλος διωγμών και μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού 1914-1918, Οικουμενικό Πατριαρχείο

Μαύρη βίβλος διωγμών και μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού 1914-1918, Οικουμενικό Πατριαρχείο

Το 1919 το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραδίδει στον έλεγχο και την κρίση του πολιτισμένου Κόσμου τη “Μαύρη Βίβλο Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού’.
Το φοβερό αυτό ιστορικό ντοκουμέντο αποτελεί συστηματική καταγραφή των διώξεων, δηλώσεων, λεηλασιών και κάθε είδους καταστροφών που εξαπέλυσε το τουρκικό κράτος κατά του ελληνικού στοιχείου. που ήταν εγκατεστημένο στην επικράτειά του, κατά τη χρονική περίοδο 1914-1918. Δικαίως βρίσκεται στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ο αναγνώστης δεν θα βρει στη Μαύρη Βίβλο ούτε συναισθηματικές περιγραφές, ούτε προπαγανδιστικά κείμενα. Εδώ τα στοιχεία μιλάνε μόνα τους. Πρόκειται για μια αυστηρή καταγραφή γεγονότων, εμπλουτισμένων όμως με αδιάσειστα στοιχεία, αριθμούς, χρονολογίες και ονόματα, που αποκαλύπτουν σε όλο τους το μεγαλείο τις φρικαλεότητες της επίσημης πολιτικής του τουρκικού κράτους.

Ταυτόχρονα, μας κάνει να σκεφτούμε πού μπορεί να οδηγήσει τους λαούς, ο συστηματικά καλλιεργούμενος εθνικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία. Η Μαύρη Βίβλος δεν είναι παρά μια υπεύθυνη καταγραφή γεγονότων.

Ένα ανεκτίμητο ντοκουμέντο. Ένα δριμύ κατηγορώ!!!

4. Ανέκδοτοι Επιστολαί Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου (1867-1922)

Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (1867-1922), αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, Αγιος και εθνομάρτυρας. Αποτέλεσε Μητροπολίτης Δράμας και Σμύρνης και θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο κατά την Καταστροφή της Σμύρνης. Γεννήθηκε στην Τρίγλια της Βιθυνίας, στην Προποντίδα.

Ανέκδοτοι Επιστολαί Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου (1867-1922)

Εγραψε το βιβλίο «Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας και η Νέα Τουρκία», όπου και κατέγραψε με λεπτομέρειες τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Νεότουρκους (1908 κ.ε.). Στο βιβλίο θα βρούμε ανέκδοτες επιστολές του Χρυσόστομου που αναμφίβολα το τοποθετούν στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αυτή την εποχή με υπόμνημά του παρακινούσε τον τότε βασιλιά γερμανόφιλο Κωνσταντίνο Α΄ να ταχθεί με το μέρος των συμμάχων, εγκαταλείποντας την πολιτική της ουδετερότητας και τασσόμενος υπέρ της πολιτικής του Βενιζέλου.

Συγκλονιστική είναι η επιστολή που ο Χρυσόστομος έστειλε στις 25 Αυγούστου (δύο ημέρες προ του θανάτου του) στο Βενιζέλο με τον κυβερνήτη του αντιτορπυλικού «Λήμνος». Αντιγράφουμε μερικές ενδεικτικές φράσεις που μοιάζουν με έκρηξη ήφαιστείου:«Ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας, το Ελληνικόν κράτος, αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει εις τον Άδην, από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση . Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, διά δύο πράξεις σας.

Πρώτον, διότι απεστείλατε εις Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα τουτ’ αυτό παράφρονα και εγωιστήν, φλύαρον, απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιή και σώφρονα στοιχεία του τόπου. Διότι εν τω φρενοκομείω του βεβαίως δεν είχον τόπον, και εις το τέλος αποδώσαντα αυτούς τους αγλαούς καρπούς της τελείας του Μικρασιαστικού λαού καταστροφής, τους οποίους νυν θερίζομεν.

Και δεύτερον, διότι πριν αποπερατώσητε το έργον Σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του αναγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινης μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν των όρων της -οίμοι- δια παντός καταστραφείσης συνθήκης των Σεβρών».

Ο Χρυσόστομος με λόγους συγκινητικούς καλεί τον Βενιζέλο ν’ αναδραστηριοποιηθεί και να σώσει ό,τι είναι δυνατόν νά σωθεί. Όσο για τον εαυτό του προβλέπει:
«Ζήτημα είναι εάν, όταν το παρόν γράμμα αναγιγνώσκεται υφ’ Υμών, ημείς πλέον υπάρχωμεν εν ζωή, προοριζόμενοι -τις οίδε- εις θυσίαν και μαρτύριον»

5. Σμύρνη 1922 – Η καταστροφή μιας Πόλης, Dobkin–Housepian Marjorie

Το βιβλίο αυτό αποτελεί την εγκυρότερη μελέτη που έχει γίνει ποτέ για την καταστροφής της Σμύρνης, μιας από τις μελανότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας του 20ού αιώνα. Όλα τα βιβλία που έχουν γραφτεί σχετικά, αναφέρονται εκτενώς στο παρόν έργο της Ντόμπκιν, τοποθετώντας το στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Στο βιβλίο δίνεται με λεπτομέρειες το πολύπλοκο ιστορικό υπόβαθρο της πανωλεθρίας καθώς και τα επακόλουθά της, στα οποία περιλαμβάνεται και η για πολλά χρόνια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να απαλειφθεί η αλήθεια από την ιστορική μνήμη.

Η συγγραφέας παραθέτει με ανατριχιαστική ακρίβεια μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν από κοντά την καταστροφή, από τους απλούς κατοίκους που ξεριζώθηκαν μέχρι τους κορυφαίους διοικητές και πολιτικούς των δυτικών δυνάμεων. Περιγράφει ιδιαίτερους χαρακτήρες και αναδεικνύει τον ηρωισμό κάποιων που με συνεχείς προσπάθειες και αυτοθυσία κατόρθωσαν να σώσουν χιλιάδες ζωές.

“Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη; Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες…” Falih Rifki Atay

Σημαντικοί Ελληνες και ξένοι συγγραφείς, διατήρησαν στα βιβλία τους, τη μνήμη του ξεριζωμού ζωντανή, μέσα από τις μαρτυρίες όσων τα έζησαν και αυτών που τα αφηγήθηκαν, παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Εχουν γραφεί σπουδαία βιβλία και συνεχίζουν να γράφονται, καθώς η επιστημονική έρευνα συνεχίζεται, τα οποία παρουσιάζουμε και θα συνεχίσουμε, ωστόσο θεωρήσαμε χρέος μας να δημιουργήσουμε μια νέα ενότητα, αυτή για τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή, την οποία θα προσπαθήσουμε να εμπλουτίσουμε στο μέλλον.

Δημήτρης Παντέλας, mikrasiatis