ΤΗΣ ΑΓΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
Ο ρόλος του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού στη διαμόρφωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας
Την περασμένη Παρασκευή, 13 Σεπτεμβρίου, έκλεισαν 140 χρόνια από τη γέννηση ενός μεγάλου Έλληνα πατριώτη και επιστήμονα, που δυστυχώς λίγοι από τους σύγχρονους Έλληνες τον γνωρίζουν. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο και μεγάλωσε στις Βρυξέλλες, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του ως πρέσβης. Ο πατέρας του γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από οικογένεια με βαθύ πνευματικό υπόβαθρο. Η μητέρα του είχε αριστοκρατική καταγωγή από τη Χίο, απ’ όπου η οικογένειά της κατόρθωσε να διαφύγει μέσω θαλάσσης κατά τη μεγάλη σφαγή από τους Τούρκους το 1822 και εγκαταστάθηκαν στη Μασσαλία.
Παρ’ όλα αυτά ο Κ. Καραθεοδωρή έλαβε καθ’ όλα ελληνοπρεπή ανατροφή.
Από πολύ νωρίς φάνηκε το ταλέντο του στα Μαθηματικά, πρωτεύοντας σε δύο διαγωνισμούς Μαθηματικών μεταξύ όλων των μαθητών του Βελγίου. Φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, όπου κύριο μάθημα ήταν τα Μαθηματικά. Εργάστηκε ως μηχανικός στην Αίγυπτο, εκπονώντας μελέτες για την πυραμίδα του Χέοπος, που τον ώθησαν να ασχοληθεί πιο επισταμένα με τη μαθηματική επιστήμη, έτσι φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και ακολούθως στο Πανεπιστήμιο της Γοτίγγης. Μεγάλη αίσθηση στον επιστημονικό κόσμο προκάλεσε η δημοσίευση των πρώτων του εργασιών και η διδακτορική του διατριβή. Τακτικός καθηγητής πλέον στο Πανεπιστήμιο του Ανόβερο, επεκτείνει τις μελέτες του στον χώρο της Φυσικής, και διατυπώνει τα δύο αξιώματά του επί της Θερμοδυναμικής.
Αναλαμβάνει θέση τακτικού καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μπρεσλάου, ακολούθως την έδρα των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Γοτίγγης και εν συνεχεία την έδρα στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Το 1919 κατέστη μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, και τον επόμενο χρόνο εκλήθη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλάβει την οργάνωση του πανεπιστημίου Σμύρνης, το οποίο δυστυχώς δεν πρόλαβε ποτέ να λειτουργήσει. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο μέχρι το 1924, οπότε διορίστηκε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Το 1927 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1930 ο Βενιζέλος τού ανέθεσε την αναδιοργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων.
Αλληλογραφία με τον Άινσταϊν
Ως δάσκαλος υπήρξε ανεξίτηλη φυσιογνωμία στη μνήμη των μαθητών του, γιατί, όπως και στα παιδιά του, ήξερε να συνδυάζει τέλεια την αγάπη με την παιδαγωγική αυστηρότητα. Όλος ο βίος και η πολιτεία του Κ. Καραθεοδωρή διέπονται από διαρκή δράση με σεμνότητα, ταπείνωση, ανιδιοτέλεια και μεγαλοψυχία, που εκπλήσσει την επιστημονική κοινότητα.
Μέσα από αυτήν τη λαμπρή επιστημονική καριέρα ξεχωρίζει και η σχέση του με τον Άινσταϊν, ο οποίος αποκάλεσε τον Καραθεοδωρή δάσκαλό του. Μέσα από την αλληλογραφία των δύο ανδρών, που αρχίζει τον Σεπτέμβρη του 1916, προκύπτει η μεγάλη συμβολή του Κ. Καραθεοδωρή σε 3 δυσκολίες που συνάντησε στη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Ο Άινσταϊν αναγνώρισε τη βοήθεια που δέχτηκε από τον Κ. Καραθεοδωρή, όπως καταδεικνύεται από την αλληλογραφία των δύο επιστημόνων. Σε μία επιστολή, αντίγραφο της οποίας βρίσκεται στα αρχεία του μουσείου Κ. Καραθεοδωρή, γράφει:
«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε!
Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη. Αρχικά με δυσκόλεψε ένα μικρό γραφικό λάθος που βρισκόταν στη δεύτερη σελίδα. Τώρα όμως κατανοώ τα πάντα. Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε τη θεωρία μ’ αυτήν τη μορφή στo Αnnalen der Physik, γιατί οι Φυσικοί συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτε για το αντικείμενο αυτό, όπως και εγώ άλλωστε. Θα πρέπει να σας φάνηκα με την επιστολή μου σαν τον Βερολινέζο εκείνο, ο οποίος μόλις τώρα ανακάλυψε το Γκρούνεβαλντ και ρωτάει αν υπήρξαν ποτέ άνθρωποι εκεί μέσα.
Αν θέλετε δε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και συνειδητό ακροατή. Κι αν, επιπλέον, λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας. Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι.
Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς
Δικός σας Α. Άινσταϊν».
Τα αξιώματα της Ειδικής Θεωρίας
Σε άλλη επιστολή ο Άινσταϊν παρακαλεί τον Καραθεοδωρή: «Θα θέλατε να σκεφτείτε τον χρόνο; Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας αυτού του άλυτου έως τώρα προβλήματος του χώρου-χρόνου.
Σας χαιρετά ο όλος δικός σας Α. Άινσταϊν».
Ο Καραθεοδωρή απαντά αμέσως και κατατοπιστικά στον Άινσταϊν, ενώ όταν δημοσιεύει την εργασία του επί των Αξιωμάτων της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας, το πρώτο συγχαρητήριο τηλεγράφημα θα το πάρει από τον Άινσταϊν: «Αγαπητέ συνάδελφε, με καταπλήξατε».
Πρωτοπόρος μαθηματικός
Το έργο του τον κατατάσσει στους αστέρες της μαθηματικής επιστήμης, για το οποίο ο καθηγητής Lars του Harvard σημειώνει: «Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ένας από τους πρωτοπόρους μαθηματικούς, οι οποίοι στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα δημιούργησαν τα θεμέλια για τη μελλοντική ανάπτυξη των μαθηματικών, που κινδύνευαν να παραμείνουν στάσιμα».
Ο καθηγητής Hantrix Tietze γράφει: «Η αντίληψή του κατά την οποία το περιεχόμενο της επιστήμης δεν είναι μόνον η εποπτεία των αποτελεσμάτων, αλλά κατά πρώτον η αρχιτεκτόνηση άρτιου θεωρηματικού οικοδομήματος, παρακίνησαν τον Καραθεοδωρή στην ανάπτυξη της διαρθρώσεως της θερμοδυναμικής κατά τρόπον που επιτρέπει τη διαυγέστατη θεώρηση των θεμελιωδών αρχών».
Το ανθολόγιο των υπέροχων κριτικών για το έργο του Έλληνα μαθηματικού είναι μεγάλο και γραμμένο από τους καλύτερους και σπουδαιότερους επιστήμονες του 20ού αιώνα. Η εμβέλεια του Καραθεοδωρή αποδεικνύεται και αναδεικνύεται από τις εξαιρετικής σημασίας επιστημονικές του εργασίες, που φιλοξενούνται στα πιο φημισμένα επιστημονικά περιοδικά της Ευρώπης, καθώς και από τη σχέση του και αλληλογραφία με τους καλύτερους επιστήμονες στο παγκόσμιο στερέωμα της μαθηματικής επιστήμης.
Η εγκατάσταση στη Σμύρνη
Το 1919 ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Ιωνία και οι ελληνικές Αρχές εγκαθίστανται στη Σμύρνη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καλεί τον Κ. Καραθεοδωρή στο σπίτι του για να του αναθέσει την οργάνωση του πανεπιστημίου της Σμύρνης. Τον καιρό εκείνο ο Κ. Καραθεοδωρή μεσουρανούσε στη Γερμανία εν μέσω των τότε… αυτοκρατόρων της επιστήμης, όπως Max Plank, Albert Einstein, Herman Schwarz, George Fobenius, Erhard Schmit, Arnold Sommerfeld, Felix Klein, Hermann Minkowski, Arthur Rosenthal, David Hilbert, και πολλών άλλων σημαντικών που ξεπερνούν τους 50.
Όμως, ως θερμός Έλλην πατριώτης, γευσιγνώστης του ελληνοχριστιανικού ιδεώδους, εγκαταλείπει τη λαμπρή καριέρα, και σπεύδει στο σπίτι του Έλληνα Πρωθυπουργού, ο οποίος, περιχαρής, κουνώντας τον δείκτη του δεξιού χεριού, λέγει προς τον Κ. Καραθεοδωρή: «Θα πάτε εις την Σμύρνην, θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργο σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει εκπολιτίσει την Μ. Ασία».
Έτσι ο υψηλόφρων, φιλόπατρις και μέγας επιστήμων συλλαμβάνει το όραμα για τη δημιουργία του πανεπιστημίου, που, όπως τονίζει ο ίδιος, θα αποτελέσει το «Φως εξ Ανατολών». Με πολύ μεράκι, ο εργασιομανής επιστήμων εργάζεται νυχθημερόν για την οργάνωση και τον εξοπλισμό του πανεπιστημίου. Το όνειρο, όμως, αυτό, για το οποίο έκανε τόσες θυσίες, δεν αξιώθηκε να δει να πραγματοποιείται. Το καταστρέφουν τα γεγονότα του 1922. Υπάρχουν έγγραφες και μη μαρτυρίες της εποχής εκείνης, που αναφέρουν ότι ο Κ. Καραθεοδωρή αναχώρησε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή και με κίνδυνο της ζωής του, προκειμένου να επιβιβάσει σε πλοίο τα όσα με τόση επιμέλεια μετέφερε από την Ευρώπη για το πανεπιστήμιο της Σμύρνης.
Η καταστροφή και το τέλος
Όταν έρχεται η καταστροφή είναι από τους τελευταίους που προλαβαίνει να σωθεί. Από τις σχετικές ελληνικές μαρτυρίες που υπάρχουν για το γεγονός αυτό, ο Θ. Δανιηλίδης στο προσωπικό του ημερολόγιο έγραφε: «Ήμουν έτοιμος να αποπλεύσω με μία κατάμεστη βάρκα, όταν είδα στην προκυμαία τον καθηγητή. Τον έκανα νόημα να έρθει, αλλά αυτός προσπαθούσε να παρηγορήσει μία γριούλα. Σχεδόν σηκωτό τον πήγα στη βάρκα, ενώ αυτός στιγμή δεν έπαψε να έχει στραμμένη την κεφαλήν του προς τη μεριά της Σμύρνης αμίλητος και δακρυσμένος».
Τελειώνει την καριέρα του γράφοντας κριτικές και αξιόλογες εργασίες έως και 7 μέρες πριν από τον θάνατό του σε ηλικία 77 ετών, στις 2 Φεβρουαρίου 1950, στο Μόναχο.
sigmalive.com
