Κνιδία Αφροδίτη Ευπλοία

ποίημα του Κωνσταντίνου Ν. Θώδη

Σχετικές αναφορές και πληροφορίες

Η αρχαία Κνίδος ήταν πλούσια και φημισμένη πόλη και ήταν καταγεγραμμένη στο θησαυροφυλάκιο της βουλής του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπου συνέβαλε τακτικά εκεί με πλούσιες προσφορές. Ήταν σημαντικό εμπορικό κέντρο της αρχαιότητας φημισμένο για το κρασί του. Αλλά και ακόμη περισσότερο για τους σπουδαίους κατοίκους της που συνέβαλαν τα μέγιστα για την ανάπτυξη της ιατρικής, της επιστήμης γενικότερα και των τεχνών. Στην Κνίδο γεννήθηκε ο αρχιτέκτονας Σώστρατος που έχτισε τον περίφημο φάρο της Αλεξάνδρειας, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Εδώ, επίσης, γεννήθηκε ο Εύδοξος – 4^ος αι. π.Χ. – αστρονόμος, ο οποίος υπολόγισε πρώτος την περιφέρεια της γης και ίδρυσε το πρώτο αστεροσκοπείο στην Κνίδο. Εδώ κατασκευάστηκε το πρώτο ηλιακό ρολόι του κόσμου από μάρμαρο σε σχήμα καρέκλας και έδειχνε το έτος και την ώρα της ημέρας. Στην Κνίδο υπήρξε η δεύτερη μετά την Κω ιατρική ακαδημία την οποία ίδρυσε ο Ευρυφών ο Κνίδιος. Εδώ φιλοτέχνησε σε παριανό λευκό μάρμαρο ο διάσημος γλύπτης Πραξιτέλης το άγαλμα της θεάς Αφροδίτης της Κνίδου. Αυτό το περίφημο γλυπτό στήθηκε στο κέντρο του ναού της θεάς και σε έναν όμορφο κήπο μιας απόκρημνης παραλίας με θέα το βόρειο κόλπο. Τον 4^ο αι. π.Χ. ήταν το πρώτο άγαλμα γυμνής γυναίκας. Μέχρι εκείνη την χρονική περίοδο υπήρχαν μόνο ανδρικά γυμνά αγάλματα. Αργότερα οι Βυζαντινοί μετέφεραν το άγαλμα αυτό στην Κωνσταντινούπολη και ίσως και αυτό, όπως και πολλά άλλα έργα τέχνης του αρχαίου ελληνικού κόσμου, καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά. Το πιο επιτυχημένο αντίγραφό του βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Βατικανού.

Όταν οι θεριστές κάτοικοι της Κω παρήγγειλαν στον διάσημο Αθηναίο γλύπτη Πραξιτέλη να φιλοτεχνήσει γι αυτούς το άγαλμα της Αφροδίτης, αυτός τους πρότεινε να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο (2) γλυπτά, ένα ενδεδυμένο και ένα γυμνό, ύψους 2 μ. το καθένα. Οι συντηρητικοί κάτοικοι της Κω επέλεξαν το παραδοσιακό γλυπτό της θεάς ντυμένο με το πέπλο της, μη αποδεχόμενοι τη γυμνή επιλογή. Το είδος της γλυπτικής που εμφανίζει γυμνό το γυναικείο σώμα ενσαρκώθηκε με την αιθέρια ομορφιά της Αφροδίτης και τελικά έγινε αποδεκτό από τους τολμηρούς κατοίκους της Κνίδου. Η παρουσία του αγάλματος του Πραξιτέλη στην Κνίδο και η ομορφιά της θεάς έκανε την πόλη κέντρο τουριστών εκείνη την εποχή, περίπου στα μέσα του 4^ου αι. π.Χ. και χιλιάδες προσκυνητές άρχισαν να συρρέουν εκεί για να θαυμάσουν την θεϊκή ομορφιά του ιδανικού σώματος της Αφροδίτης, της θεάς του έρωτα, χαραγμένη στο λευκό μάρμαρο.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο, οι προσκυνητές πίστευαν ότι το άγαλμα δημιουργήθηκε με την άμεση παρουσία της θεάς. Η παράδοση δε αναφέρει ότι ένας ευγενής ερωτεύθηκε τη θεά μέσω της παρατήρησης του γλυπτού και αφού δώρισε όλη την περιουσία του στο ναό της έπεσε στη θάλασσα από τον γκρεμό και πνίγηκε. Ο βασιλιάς Νικομήδης Α΄της Βιθυνίας (278 – 250 π.Χ.) πρότεινε στους Κνιδίους απαλλαγή του χρέους τους προς αυτόν με αντάλλαγμα το άγαλμα της Αφροδίτης Ευπλοίας. Οι Κνίδιοι φυσικά αρνήθηκαν και συνέχισαν να εργάζονται για την απόσβεση του χρέους. Το άγαλμα του Πραξιτέλη βρισκόταν, όπως προαναφέραμε, μέσα στο ναό και στο κέντρο του πάνω σ’ ένα λόφο που υψωνόταν πάνω από τους δύο λιμένες της αρχαίας Κνίδου. Περιβαλλόταν από έναν πολυτελή κήπο. Τα αμπέλια τριγύρω συμπλήρωναν την ομορφιά του ιερού χώρου. Ήταν ο καλύτερος συνδυασμός της συμβολικής παρουσίας της θεάς του Έρωτα και του θεού του κρασιού, Διονύσου. Κάτω από τη σκιά των δένδρων βρισκόταν η κλίνη για εκείνους που θα επιδίδονταν στην ερωτική πράξη με τη συγκατάβαση της θεάς. Στις γιορτές των Κνιδίων οργανώνονταν επίσημες πομπές προς τη θάλασσα, υπήρχαν φανοί που φώτιζαν το χώρο και το άγαλμα της θεάς από τη θάλασσα δημιουργούσε μια φανταστική εικόνα για τους προσκυνητές που προσέγγιζαν το λιμάνι από τη μεριά της θάλασσας. Δημιουργούσαν την εικόνα της θεάς αναδυομένης από τα βάθη της θάλασσας και την ενθρόνισή της στο ναό που βρισκόταν στο λόφο.

Το περίφημο άγαλμα δημιουργήθηκε μεταξύ 364 και 361 π.Χ. από τον Πραξιτέλη. Ο Πλίνιος επίσης αναφέρει ότι στην εποχή του το άγαλμα της Αφροδίτης της Κνίδου δεν ήταν μόνο το καλύτερο έργο του Πραξιτέλη, αλλά και το ωραιότερο άγαλμα της αρχαίας πόλης της Κνίδου. Το άγαλμα αυτό προκαλεί βαθύ συγκινησιακό αίσθημα. Η μορφή της θεάς παρουσιάζεται πιο ανθρώπινη και συγκινησιακή από συναισθηματική άποψη από έργα προηγούμενων αιώνων. Η σύνδεση ανάμεσα στην πνευματική και φυσική τελειότητα μεταδίδει στη μορφή της θεάς τέτοιο αισθητικό βάθος και γοητεία τα οποία αισθητοποιούν όλες τις όψεις της. Η εικόνα του τέλειου γυμνού γυναικείου σώματος στο μεγαλείο της. Ελαφρά κυρτό το σώμα, μετατοπισμένα τα πόδια, ντροπαλή χειρονομία του δεξιού χεριού, βιώνουν την αφοσίωση και μαζί μ’ αυτήν την απώλεια ή την έλλειψη των καθημερινών συνηθειών. Η κομψότητα των κινήσεων και ο μελωδικός και εύγλωττος εσωτερικός ρυθμός ενισχύουν την εντύπωση της ευλυγισίας,της αρμονίας και της ωριμότητας του όμορφου και ανεπτυγμένου σώματος. Στο πρόσωπο της θεάς πλανάται ένα ελαφρύ ονειρεμένο χαμόγελο εκπέμποντας ερωτικό πόθο και τρυφερότητα στα οποία συντείνει και το βέμμα των ματιών. Τα απαλά κυματιστά και μεγαλοπρεπή μαλλιά, τα χυμώδη χείλη, το καθαρό και αγνό μέτωπο, η πλήρης ευλυγισία και λεπτότητα του λαιμού, αλλά και η τολμηρότητα του καλλιτέχνη στην περιγραφή του ωοειδούς σχήματος του προσώπου με την έκφραστικότητα που το διακρίνει συμπληρώνουν και κορυφώνουν τη γοητευτική μορφή της Αφροδίτης. Παρά τη θηλυκότητα και την κομψότητα της μορφής το άγαλμα ήταν εξαιρετικά μεγαλειώδες. Σε αυτό συνέτεινε όχι μόνο το συγκριτικά μεγάλο μέγεθός του, αλλά και η μεγάλη υδρία πάνω στην οποία ήταν ριγμένο το φόρεμα της θεάς, επιτυγχάνοντας την ισορροπία στο κάτω μέρος, όπου τα καλλίγραμμα πόδια της θεάς ήταν πολύ πιο ελαφρά σε σύγκριση με το πάνω μέρος του γλυπτού. Η υδρία προσέδιδε στην όλη σύνθεση τη σταθερότητα ακριβώς που χρειαζόταν. «Ως τις μέρες μας διασώθηκαν κάποια επιγράμματα για το άγαλμα της Αφροδίτης Ευπλοίας της Κνίδου. Για παράδειγμα δύο (2) από αυτά έγραψε ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος Πλάτων : «Στην Κνίδο, μέσα από τα βάθη της θάλασσας αναδύθηκε η Κυθηραία – Κυπρίδα για να ρίξει μια ματιά στο νέο της άγαλμα και μ’ ένα βλέμμα ανήσυχο μες στην κλειστή της σκήτη, αναφώνησε : «Πού με είδε γυμνή ο Πραξιτέλης ;», «Όχι, δεν σε είδε ο Πραξιτέλης, δεν σε σκάλισε με τη σμίλη του, αλλά εσύ η ίδια μας έδειξες αυτό που είσαι κρινομένη…» Κρινομένη η θεά σύμφωνα με το μύθο, αποκάλυψε το γυμνό αιθέριο σώμα της μόνο σε τρεις νέους. Τον Πάρη, τον Αγχίστη και τον Άδωνη. Το αρχικό άγαλμα δεν έχει διασωθεί. Έτσι καταφεύγουμε στα ρωμαϊκά αντίγραφα της ελληνιστικής περιόδου, που όμως δεν είχαν την ικανότητα να μεταφέρουν την πλήρη τελειότητα των μοντέλων στο μάρμαρο…

Κνιδία Αφροδίτη Ευπλοία

Κνίδος· Στάδιον και Τριόπιον Δωριέων

φάρος φωτός φαεινού χρυσών αιώνων

κτίσις Λακεδαιμονίων επί της Καρικής

πρωτεύουσα πόλις ισχυρής αμφικτυονίας

πατρίς άξιων και ενάρετων πολιτών

θεραπευόντων τέχνην και επιστήμην.

Γενέτειρα Ευδόξου, Ευρυφώνος και Σωστράτου·

Πραξιτέλους Αθηναίου σταθμός έμπνευσης

γλυπτού ιδεώδους και μεγαλειώδους

σμιλευμένου σε λευκό εκ Πάρου μάρμαρο

ανάθημα σεπτόν εις Κνιδίαν Αφροδίτη.